De grap van humor
Humor maakt ons blij en energiek. Maar wat de één humor vindt, vindt de ander een flauwe grap. Of kwetsend. Wat kun je met humor en wat bepaalt de grens?
In het tv-programma First Dates gaan mensen die elkaar nooit hebben gezien romantisch dineren, in de hoop dat de vonk overslaat. Is het toeval dat de stelletjes die elkaar aan het lachen maken, na afloop zeggen nog een keer te willen afspreken? Met humor verdwijnt spanning als sneeuw voor de zon. Lachen is verkwikkend, bevrijdend en helpt ons sociaal te zijn. Tijdens een saaie vergadering komt een melige opmerking als een verademing. En bij een politiek debat wint de lijsttrekker die geestig voor de dag komt de populariteitspoll. Toch geven we ons er maar weinig aan over. Naarmate we ouder worden, voelen we ons zelfs wat beschaamd over onbekommerde gein. Waar baby’s gemiddeld vierhonderd keer op een dag lachen, doen 35-plussers dat nog maar vijftien keer. En dan bewaren we de lach ook nog voor het weekend, zo blijkt uit het Global Emotions Report van het Amerikaanse onderzoeksinstituut Gallup. In het weekend zijn we ervoor in de stemming. Op het werk worden we geacht serieus te zijn. Althans, dat denken we.
Humor is onze redding
We kunnen stellen dat humor, na zuurstof, water en voedsel de belangrijkste levensbehoefte is. Een flinke lachbui is hartstikke gezond. Lachen maakt endorfines aan, die ons een vitaal gevoel geven. Onderzoek van de American Physiological Society toont aan dat stresshormonen met bijna veertig procent afnemen. En dat vijf minuten lachen of positief denken genoeg is om ziektebestrijders in ons bloed met maar liefst drieenvijftig procent te versterken. Lachen heeft geen functioneel doel in ons evolutionaire proces. Toch kunnen we niet zonder. Probeer je maar eens een leven voor te stellen waarin niet gelachen wordt. Het gemis aan optimisme, relativering en verbeelding zou ons snel opbreken. Humor is onze redding. Door te lachen maken we de werkelijkheid zachter, overzichtelijk, minder intimiderend.
Wat maakt humor leuk?
De een buldert om de meligste mop, terwijl een ander er onbewogen bij blijft. Humor komt in verschillende smaken. Het is maar net waar je van houdt: klucht, slapstick, satire, tongue-in-cheek, absurdisme, parodie, zwarte humor ... De meeste mensen zijn gevoelig voor één vorm van humor. Opvoeding, kennis en sociale omgeving spelen daarbij een belangrijke rol. Onderzoek van de Medische Universiteit van Wenen toont aan dat er een verband bestaat tussen het verwerken van zwarte humor en hoge intelligentie. En hoewel het publiek van André van Duin totaal anders is dan dat van Freek de Jonge, zijn er ook mensen die om beide komieken kunnen lachen. Die onpeilbaarheid maakt humor tot een mysterie.
Lachen heeft geen functioneel doel in ons evolutionaire proces.
Toch kunnen we niet zonder
Levensreddend en hoopgevend
Misschien dat daarom zo weinig onderzoekers zich hebben gewaagd aan een diepgravende studie. Dat humor niet eens voorkomt in de Piramide van Maslow is veelzeggend: blijkbaar wordt het vermogen te lachen niet tot de 6 universele levensbehoeften gerekend. Dat zegt meer iets over het onvermogen van de geleerden om humor te duiden dan over humor zelf. Je hoeft geen professor te zijn om te weten dat de wereld een stuk mooier zou worden als de autoritaire leiders een beetje zelfspot zouden hebben. In crisistijd geeft humor vreugde, versterkt het de moraal, kan het zelfs levens redden. Zelfs in de meest trieste omstandigheden biedt humor een sprankje hoop, zoals het dagboek van Anne Frank ons leert. Misschien volstaat het om humor op waarde te schatten, zonder het te willen analyseren. “Als je kan vertellen waarom je hebt gelachen, heb je je niet goed geamuseerd”, zei Toon Hermans al eens.
Kan het ook niet leuk zijn?
Humor kun je opzoeken door een leuke film op te zetten of een avondje met vrienden te organiseren. Maar humor komt ook onverwacht en kan heel ongelegen zijn. Humor gedijt bij contrasten. Je zult maar een begrafenis bijwonen en zomaar de slappe lach krijgen. Met een beetje geluk komt jouw uitbarsting als een opluchting en lacht iedereen mee, maar het zal erom spannen. Leedvermaak is ook zo’n gevreesde oprisping. Als iemand over een tegel struikelt of de berm in fietst, schiet je soms in de lach, al voel je je daar meteen schuldig over. En lachen om een ‘foute’ mop kan ook verkeerd vallen. Discriminerende of racistische moppen zijn de houdbaarheidsdatum immers al lang voorbij. Het dilemma is dat overdrijving juist de drijvende kracht is achter humor. De leukste grappen zijn die waarin tegenstellingen tot in het absurde zijn doorgevoerd. Zo kan het gebeuren dat humor die niet kwetsend bedoeld is, toch zo wordt ervaren. En dan blijkt ineens, dat humor ook niet leuk kan zijn.
De wereld zou een stuk mooier worden als de autoritaire leiders een beetje zelfspot zouden hebben
Het geheim van zelfspot
Lachen is dus niet helemaal onschuldig. De grens ligt bij grappen die kwetsend zijn of ten koste van iemand gaan. Althans, dat is de ongeschreven regel. Komieken zoeken echter het liefst de scherpe randjes op. Misschien is humor wel het minst kwetsend als er geen sprake is van een klasseverschil. Dat is het geheim van zelfspot. Wie zijn ego opzij durft te zetten en zichzelf op de hak neemt, daalt af naar het niveau van zijn luisteraar en zegt eigenlijk: ik ben precies zoals jij. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje, laten we elkaar niet te serieus nemen. Maar zelfspot moet je niet te ver doorvoeren. Want neem je jezelf voortdurend in de maling, dan zullen anderen ook geneigd zijn om de draak met je te steken. Toen Barack Obama zei dat zijn uitstaande oren de inspiratiebron vormden voor de Disney-film Shrek, had hij zijn status als leider van de vrije wereld in één ogenblik kunnen verspelen voor dat van een cartoonfiguur. Een minder charismatische spreker doet er daarom goed aan om zuinig te zijn met zelfspot. Al kan de huidige Amerikaanse president er wel wat van gebruiken.
Grappen stelen is een goed begin
Als je niet het talent hebt om zomaar leuk te zijn, is het geen goed idee om dat toch te proberen. De Britse komiek John Cleese adviseert: steel grappen van anderen. Kijk goed naar iemand die je bewondert en onthoudt zijn leukste opmerkingen. Leer die uit je hoofd en probeer ze te doorgronden, totdat je het mechanisme van de grap begrijpt: de situatie, het moment, de opbouw en de stijl. Maak daar je eigen variant van en druk er jouw stempel op. We raden het de grootste droogstoppel niet aan om dit te proberen. Of misschien juist wel? We weten inmiddels dat humor gedijt bij contrasten. Dan heeft een grap uit de mond van wie je het niet verwacht, zeker kans van slagen. Of het echt werkt, weet je alleen als je het probeert. Voor de lach bestaat nu eenmaal geen receptenboekje.
Dit is een artikel uit VANDAAG magazine. Meer lezen over zingeving en levenskunst?
Neem een abonnement. . Slechts € 12,50 / 4 nummers!
Tekst Robert van der Broek
Op de hoogte blijven?
Iederal brengt levensontdekkers bij elkaar. Om met elkaar te ontdekken waar het voor jou in het leven om gaat. Want samen vind je zoveel meer dan wanneer je alleen op zoek gaat.
Wil je op de hoogte zijn van al onze komende events? Meld je dan aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief.
