Al die labels, zijn ze echt nodig?

Bi, pan, trans, cis, sapio, homo … De pridevlag krijgt steeds meer 'kleuren'. Zijn al die labels een verrijking of juist een belemmering? 

Toen ik aan het puberen was, in de jaren negentig, waren we nog niet zo bezig met labels. Je was man, vrouw, hetero, homo of bi-seksueel. Het waren ruime kaders, die niet – althans in mijn kringen - ter discussie stonden. Met het label ‘vrouw’ in mijn paspoort had ik geen problemen. Ik kleedde me graag stereotype vrouwelijk (jurkje, sieraden) en als ik me niet zo vrouwelijk voelde, trok ik een jongensachtige outfit aan (spijkerbroek, basebalpetje, sneakers). Het paste voor mij allemaal onder de noemer ‘vrouw’. Ik werd verliefd op jongens, maar zoende ook weleens met meisjes. Daar hoefde voor mij geen etiket op. Toen ik begon te lezen over de opmars van gender- en seksuele identiteitslabels, dacht ik in eerste instantie: waarom? Mensen zijn veel te ingewikkeld om in labels te vatten. Als je voor iedere identiteit een perfect passend label wil, dan blijf je bezig. Of denk ik te simpel en zijn extra labels juist een verrijking?

Het aantal labels is explosief gestegen

Volgens onderzoek van de LHBTIQ+ belangenorganisatie GLAAD identificeert 20% van de millennials (geboren tussen 1980 en 2000) zich als iets anders dan strikt hetero en cisgender (mensen die zich prettig voelen bij het geslacht dat ze bij de geboorte kregen). Het aantal labels is explosief gestegen. Er zijn niet alleen lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgenders en interseksuelen. Maar er zijn tegenwoordig ook mensen die zichzelf queer noemen, panseksueel, aseksueel, sapioseksueel, genderfluïde, non-binair en ga zo maar door (zie kader).
Er zijn altijd mensen geweest die zich niet helemaal thuis voelden in het hokje ‘man’, ‘vrouw’ of ‘heteroseksueel’. Alleen wordt er nu veel meer over gesproken en zijn er labels voor. Volgens Laura Baams die als onderzoeker verbonden is aan de Universiteit Groningen zoeken jongeren op internet uit wat nieuwe labels betekenen en waar ze zich het prettigst bij voelen. De labels in het LHBTIQ+-spectrum beschrijven volgens Baams ‘de grote variatie in identiteit, aantrekking, gender of sekse van mensen, maar er zijn ook mensen die zich hier niet helemaal in kunnen vinden. Daarom is de plus (+) belangrijk: om iedereen te includeren die zich niet identificeert met een van de labels, maar mogelijk wel met een nieuwer label.’

Ergens bij horen is belangrijk

‘Dat jongeren hun identiteit gepresenteerd zien in een letter, vergroot het gevoel van “belongingness” (ergens bij horen) en helpt hen bij het beter begrijpen van hun ervaringen’, aldus Baams. Dat er een woord is dat precies beschrijft hoe zij zich voelen, en dat er meer mensen zijn die dit label hebben, maakt voor velen een groot verschil: ze zijn niet alleen. Een label maakt het ook makkelijker om informatie te zoeken en in contact te komen met mensen die met dezelfde vragen rondlopen. Sommige mensen identificeren zich zelfs van harte met het label en omarmen het als een identiteit.

 

Er kleven allerlei stereotypen en verwachtingen aan de labels ‘man’ en ‘vrouw’. Dat begint al bij de geboorte

 

Er zijn ook mensen die niet van labels houden, blijkt uit bronnen van Lumi, een informatiekanaal rond gender en seksuele voorkeur. Deze mensen willen niet gereduceerd worden tot een etiket. Een label kan hun het gevoel geven dat ze enkel hun gender of seksuele voorkeur zijn, terwijl hun wereld veel rijker en complexer is dan dat. Bovendien zijn veel mensen nog aan het ontdekken. Ze weten nog niet precies hoe ze in elkaar zitten, en willen zich niet vastzetten in een hokje. Dorien van Linge, auteur van Feminist Fataal, wil het liefst helemaal af van de tweedeling ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’. Volgens Van Linge die sociologie studeerde met een specialisatie in genderstudies, kleven er allerlei stereotypen en verwachtingen aan de labels ‘man’ en ‘vrouw’. Dat begint al bij de geboorte.

 

Het is moeilijk volledig te ontsnappen aan de rigide gendertweedeling

‘Voordat we überhaupt kunnen praten, heeft de maatschappij al verwachtingen over wie we zijn en hoe we ons gedragen’, aldus Van Linge. ‘Als meisje hoor je niet te vechten in de zandbak, ook al versla je iedere jongen. Je hoort niet te lomp te lopen, want meisjes wiegen met hun heupen. Je hoort niet te luid, kwaad, of aanwezig te zijn, want meisjes zijn beheerst. Zelfs als ouders hun best doen een kind zo neutraal mogelijk op te voeden, valt er moeilijk volledig te ontsnappen aan de rigide gendertweedeling van de maatschappij.’ Stereotypen zijn niet per definitie onjuist. Het probleem is dat je een heel grote groep mensen herleidt tot één aspect: het geslacht (hetzelfde geldt voor geloof of huidskleur), waardoor alle nuance verdwijnt. Het is goed invoelbaar dat mensen, zeker als ze zich niet in de vooroordelen herkennen, van de gendertweedeling af willen. Het etiket ‘vrouw’ of ‘man’, ook al is het een breed begrip, gaat dan knellen.

Je wordt grotendeels tot vrouw of man gemaakt door je omgeving

Van Linge ontkent niet dat er biologische verschillen zijn, qua lichaam en hormonen. Maar ze vindt dat daar minder betekenis aan zou kunnen worden opgehangen. Gender is namelijk geen vaststaand gegeven; je wordt grotendeels tot vrouw of man gemaakt door je omgeving. Jongens en meisjes groeien op in verschillende culturen: een jongens- en een meisjescultuur, waardoor de aanvankelijk kleine verschillen steeds meer worden uitvergroot. ‘Wat wij classificeren als vrouwelijk of mannelijk, verschilt ook per tijdperk en cultuur’, schrijft Van Linge. ‘Zo stond roze tot begin vorige eeuw bekend als een mannenkleur, droegen Perzische soldaten graag hakken en was cheerleaden een mannensport in het begin van de twintigste eeuw. Nu denken we bij roze en Barbies aan vrouwen; bij blauw en auto’s aan mannen. Niet omdat vrouwen een intrinsieke voorkeur hebben voor roze en mannen voor blauw, maar omdat wij al tientallen jaren herhalen dat dat zo is.’

 

Dat er meer mensen zijn die dit specifieke label hebben, maakt voor velen een groot verschil: ze zijn niet alleen

 

Een paar hardnekkige gender-vooroordelen zijn wetenschappelijk inmiddels ontkracht. Zo blijkt uit een meta-analyse van psycholoog Janet Hyde dat mannen en vrouwen qua vaardigheden en talenten maar weinig van elkaar verschillen. Mars en Venus zijn even goed met cijfers en formules, kunnen even goed leidinggeven en zijn verbaal nagenoeg even sterk. Kortom: het label vrouw of man zegt bar weinig over iemands talenten, voorkeuren en eigenschappen. Afstand nemen van genderregels, zou Van Linge dan ook zien als een bevrijding. ‘Niet alleen voor trans of non-binaire personen, maar voor iedereen. Het zou betekenen dat mannen mogen huilen en vrouwen boos mogen worden, zonder dat iemand daar vreemd van opkijkt of dat het voor jezelf onwennig voelt. Als jij als vrouw alleen maar roze wilt dragen en niet de deur uitgaat zonder hakken en make-up, kan dat absoluut. Maar als een man hetzelfde wil doen, maakt hem dat niet minder normaal.’

Een label is voor sommigen een grote steun

Sommige mensen vinden het lastig te accepteren dat er mensen zijn die buiten de categorieën man of vrouw vallen. En die zich niet identificeren als hetero- of homoseksueel. Acceptatie kost tijd, aldus Van Linge. ‘Tot 1973 werd homoseksualiteit door velen gezien als een ziekte waarvan je kan worden genezen. Inmiddels wordt deze geaardheid (door de meeste mensen) serieus genomen.’ Als je je in het onderwerp verdiept, ga je er milder over denken, heb ik gemerkt. Ik vond het eerst nogal overdreven, maar begrijp nu dat er een probleem kleeft aan M/V-labels, in de vorm van vooroordelen. En dat een label voor sommige mensen een grote steun is. Door je erin te verdiepen, help je al mensen in je naaste omgeving die worstelen met hun identiteit, aldus de deskundigen van Lumi. Zij adviseren mensen om open het gesprek aan te gaan. Dring je eigen visie niet aan de ander op, maar probeer de ideeën en standpunten van de ander te begrijpen door aandachtig te luisteren en door te vragen.

Tekst Otje van der Lelij

Bronnen  

• Dorien van Linge. Feminist Fataal. Alles wat je lekker zelf mag weten over gender, seks en je lichaam. Das Mag uitgeverij  
• Janet Shibley Hyde. The Gender Similarities Hypothesis, 2005 
• Lumi.be