De puzzel die duurzame samenleving heet

 

Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt, stelde Albert Einstein. Dat geldt ook voor de duurzaamheidsvraagstukken waar de wereld nu voor staat, vindt dr. Annick de Witt. Wat heeft dan wel effect? Ze deed onderzoek, vond een antwoord en promoveerde erop.

Duurzaamheid, milieu, klimaatverandering. Het zijn onderwerpen die Annick de Witt van jongs af aan al bezighouden. “Ik weet nog dat ik als kind van een jaar of zeven les kreeg over het milieu. Ook de zure regen werd behandeld. Ik kreeg toen meteen al een alarmgevoel, het idee dat het echt heel serieus en zorgwekkend was.” De basisschoollessen vormden de start van een leven toegewijd aan duurzaamheid en zorg voor de aarde. Als kind richtte Annick met haar broer een clubje op: RDW (red de wereld), later koos ze voor de studie sociaal wetenschappelijke milieukunde.

Hoe kijken we naar de wereld?

Annick werd geraakt door het gedachtengoed van milieufilosofen. Ze kwam tot de conclusie dat de verschillende crises waar we mee te maken hebben, niet alleen technologisch, economisch of politiek van aard zijn, maar ook filosofisch-existentieel, psychologisch, cultureel en zelfs spiritueel. “Het gaat over onze verhouding tot de natuur en tot onszelf, de manier waarop we naar de wereld kijken en die begrijpen.” Uiteindelijk promoveerde ze aan de VU op haar onderzoek naar wereldbeelden en hoe die kunnen bijdragen aan de transformatie naar duurzame samenlevingen. In haar onderzoek onderscheidt ze vier grote wereldbeelden: traditioneel, modern, postmodern en het relatief nieuwe integratieve wereldbeeld. Integratieven proberen de polarisatie te overstijgen en diverse perspectieven te integreren in een dieper begrip van de werkelijkheid.

Elk wereldbeeld heeft positieve kanten

Een van de conclusies is dat ieder wereldbeeld neigt naar specifieke meningen, politieke voorkeuren en ideeën over duurzaamheid. Zo hebben postmodernen en integratieven meer bezorgdheid over klimaatverandering en duurzamer gedrag dan traditionelen en modernen. Dat betekent overigens niet dat het ene wereldbeeld per definitie beter voor duurzaamheid is dan het ander. “Elk wereldbeeld brengt kwaliteiten en tekortkomingen met zich mee. Mensen met een traditioneel wereldbeeld zijn vaak veel socialer en bereid tot zelfopoffering. Ook zie je bij hen zuinigheid en degelijkheid, wat ook belangrijke eigenschappen zijn. Het moderne wereldbeeld heeft weer een sterk geloof in wetenschap en technologie, ook een belangrijk onderdeel van de oplossing van het klimaatprobleem.”

Ruimte maken voor het perspectief van de ander

Er is dus geen goed of fout wereldbeeld. Volgens Annick bieden alle vier de wereldbeelden verschillende stukjes van de puzzel. De essentie is dat wanneer mensen zich bewuster worden van hun eigen wereldbeeld en dat van anderen, er meer ruimte in het denken ontstaat. “Daardoor kun je ook de relativiteit van de wereldbeelden inzien. Ze brengen iets moois, maar niet alles. Met dat bewustzijn creëer je ruimte voor het perspectief van de ander en dat leidt vanzelf tot verbreding van je eigen perspectief en wellicht tot zinvolle verandering van jouw mindset. We hoeven niet allemaal naar één ideaal wereldbeeld toe, zolang je maar niet jouw eigen oplossing als dé oplossing ziet en daardoor andere wegen afsluit.”

Je opvattingen onder de loep nemen

Mensen bewust maken van de ‘wereld-scheppende’ krachten van wereldbeelden en hoe die een rol kunnen spelen in het oplossen van de grote vraagstukken. Dat is wat Annick met Worldview Journeys wil bereiken. Onlangs liet ze op de Universiteit Utrecht zo’n duizend studenten kennismaken met wereldbeelden. Ze kregen de relevantie ervan uitgelegd en onderzochten hun eigen wereldbeeld. “Er ontstond een innerlijk proces van reflectie bij de studenten. Wat is mijn wereldbeeld, wat zijn mijn opvattingen en aannames? Waar komen die vandaan en zijn het wel de opvattingen van waaruit ik ook wíl opereren? Door de juiste gesprekstechnieken toe te passen ontstonden diepgaande gesprekken en nieuwe inzichten.”

Andere wegen zoeken

Het grootste vraagstuk betreft de mens zelf, concludeert Annick als antwoord op de vraag of ze de toekomst positief inziet. “Wetenschappelijk weten we hoe snel de staat van de aarde verandert en dat leidt niet tot optimisme. Maar mensen willen gelukkig zijn en ik geloof niet dat de huidige destructieve manier van leven ons gelukkig maakt. Daardoor zullen we andere wegen gaan zoeken. De weg naar meer werkelijk welzijn leidt doorgaans naar een meer bewuste, dienende, en ook ecologische manier van leven.”

Laten we collectief opstaan

Het goede nieuws is dat we de zure regen uit het verhaal van Annick’s basisschooljuf hebben opgelost. “De mens is inventief genoeg. We hebben enorme vermogens en er zijn steeds meer mensen die niet puur gedreven zijn door dikke auto’s en flitsende carrières. Zij spelen liever een betekenisvolle rol in het oplossen van de grote vraagstukken. Als we collectief opstaan, kunnen we wonderen verrichten.”

Dr. Annick de Witt is onderzoeker, auteur, docent en facilitator, evenals de oprichter van Worldview Journeys. Ze is ook verbonden aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Ze schreef een proefschrift over wereldbeelden en duurzame transformatie. Haar onderzoek resulteerde in vele academische publicaties en een nieuw wereldbeeld-model en test.

 

 

Tekst Diederik Wieman