‘De samenleving is stuk, de mens niet’

 

In iedereen schuilt een kunstenaar en het is aan ons om de omstandigheden te creëren zodat die creativiteit tevoorschijn kan komen. Het is de sleutel tot verandering. Componist en organisator Merlijn Twaalfhoven ziet de nieuwe samenleving al voor zich.

De wind laat Merlijns woonboot flink deinen en als zijn kano bijna van het dak vliegt, gaat hij op zijn gemak een extra spanband plaatsen. “Wonen op het water betekent dat je met de elementen leeft. Met elk seizoen heb ik wel iets te stellen.” Hij woont dan wel midden in de stad met zijn vrouw en kinderen, maar stedelijk is deze plek niet te noemen. De boot ligt tussen het water en een park en aan het eind van de straat begint de polder. Merlijn zou best nog groener en stiller willen wonen, maar zijn werk bindt hem aan Amsterdam. “Als ik buiten ga wonen, moet ik veel vaker de auto gebruiken en dat wil ik juist niet.” Zo begaan als Merlijn is met het klimaat – zijn laptop is beplakt met stickers van Extinction Rebellion – zo begaan is hij met alles. Vooral met ons, de mensheid. Want dat we er een potje van aan het maken zijn, is wel duidelijk. Met een boek, bijeenkomsten en betrokkenheid is Merlijn stap voor stap het verschil aan het maken. Wat begon als boosheid toen hij een tiener was, is veranderd in een optimistische bevlogenheid. “De samenleving is stuk, de mens niet.”

 

Afwijkende voorstellingen

Het begon allemaal met muziek, de viool om precies te zijn. Merlijn ging naar het conservatorium, werd componist en componeerde mooie stukken. Alles leek voor hem op zijn plek te vallen als hij aan het spelen was. “Muziek brengt mensen samen. Het spreekt je gevoel aan, je wordt er vrolijk van of je wordt erdoor geraakt en wordt emotioneel. Ik begon ermee te experimenteren door de interactie met mijn publiek aan te gaan: mensen mochten meezingen of muziek maken.” Door de afwijkende voorstellingen die Merlijn maakte, viel hij meer en meer op. Hij werd veelgevraagd en hij ging steeds verder. Hij betrok masseurs, kappers en koks bij zijn optredens om de zintuigen van zijn publiek verder te prikkelen. Naar muziek luisteren én tegelijk eten of geknipt worden. Als dan een kapper gel in je haar doet, voelt dat echt heel anders dan wanneer je dat ’s ochtends met je slaperige hoofd voor de spiegel doet.

‘Laat mensen samen muziek maken en hun wantrouwen verdwijnt’

Muziek overstijgt conflicten

Dat wat Merlijn bij mensen teweegbracht, smaakte naar meer. Als hij de mensen thuis zich zo fijn kon laten voelen, was dat dan misschien ook mogelijk op plekken waar de mensen het niet fijn hebben? Hij vertrok naar Cyprus waar Grieken en Turken op gespannen voet samenleven door de Turkse invasie van 1974, een oud conflict dat nog steeds doorettert als een stinkende wond. “Laat mensen samen muziek maken en hun wantrouwen verdwijnt. Het overstijgt conflicten. Op Cyprus maakte ik samen met Grieken en Turken muziekprojecten en in Israël met Israëli en Palestijnen. Door naar overeenkomsten te zoeken in plaats van verschillen gebeurt er iets magisch tussen mensen. Als je samen huilt om een verdrietig lied dat je aan het maken bent, omdat je allebei hebt geleden onder het regime, dan doet het er niet meer toe aan welke kant je stond: je hebt beiden geleden en hebt oog voor elkaars verdriet.” Na Cyprus volgde Palestina, Syrië en Jordanië. Vooral zijn bezoek aan Palestina bleek het startpunt van alles wat hij daarna deed. Daar zag hij hoe hij met zijn instelling en zijn muziek zelfs de grootste vijanden samen wist te brengen. Hij beleefde er prachtige muzikale avonden. Zonder ook maar een greintje negativiteit tussen twee van de meest gepolariseerde groepen ter wereld.

Er begon iets te knagen

“Thuis op de bank had ik nooit ontdekt dat ik écht het verschil kan maken, daar had ik mijn bezoek aan Palestina voor nodig. Prachtige landen, gastvrije mensen, enthousiaste kinderen. Het contrast met hier kan niet groter: wij hebben onze kinderen massaal achter de iPad gezet. Dáár komen ze op je afgerend en vragen ze wat je komt doen en ze zien je viool en vragen of je wat voor ze speelt. Vervolgens worden alle muzikanten uit het dorp of vluchtelingenkamp opgetrommeld en ontstaat er spontaan een voorstelling. Ik heb daar gezien dat als je samen iets moois maakt, het mogelijk is om elkaar te raken. Overigens weten die mensen allang dat met de zogenaamde vijand prima valt samen te leven, maar dat de tegenstellingen vooral door de politiek en de media wordt veroorzaakt.”
Het maken van muziekvoorstellingen gaf Merlijn hoop en genoegdoening, maar er begon ook iets te knagen. “Dan maak je prachtige muziek en raak je mensen diep in hun hart, maar daarna gaat iedereen weer over tot de orde van de dag. Ook in conflictgebieden. Het maakt kunst zo vluchtig en ik wil het liefst dat we dat gevoel blijven vasthouden. Daarom ben ik gaan onderzoeken wat mijn rol kan zijn. Kan ik structuren doorbreken? Hoe kan ik mensen meer met elkaar verbinden in combinatie met kunst? Want ik geloof dat goede kunst grote veranderingen teweeg kan brengen en ervoor kan zorgen dat mensen zich gaan voorstellen hoe de wereld eruit kán zien, wat hun rol daarin kán zijn. Nu wordt te veel gedacht dat het een taak is van ontwerpers, muzikanten, artiesten, kunstenaars, programmeurs om creatief te zijn, maar we kunnen het zelf. Laat je vooral inspireren door kunstenaars en ga wat daaruit rolt niet uit de weg. Als je bijvoorbeeld iemand een mooi verhaal hebt zien vertellen dat je heeft geroerd, wat let je om zelf je familie en vrienden op die manier te inspireren? Niet om te laten zien ‘kijk hoe mooi ik dit kan’, maar om je hart te laten spreken en anderen te beroeren.”

 

Spreek je kunstenaarsmindset aan

Idealisme wordt bijna gezien als een vies woord. “Het wordt vaak neerbuigend gebruikt, als tegenstelling met realisme, maar ik vind het juist een zeer hoopgevend iets. Idealisme geeft je een doel.” De rol van Merlijn bleek te zitten in meer dan alleen viool spelen. Hij schreef een boek genaamd Het is aan ons, en richtte een collectief van kunstenaars op dat samenwerkt onder de naam The Turn Club en de denktank Het Ministerie van de Toekomst. De bedoeling van deze initiatieven? Maatschappelijk problemen oplossen door op een creatieve manieren naar oplossingen te zoeken. “Ik wil met mijn boek en clubs iedereen aansporen zijn kunstenaarsmindset aan te spreken. Dat doe je door al je zintuigen open te zetten. Dit maakt je gevoeliger, waardoor je de ander beter ziet en hoort en dus meer contact maakt. Dan haal je het niet in je hoofd om mensen online uit te schelden.” Vol enthousiasme vertelt hij over het voorbeeld van een vriend van hem die met een bullebak op internet besloot een kop koffie te gaan drinken. Die man bleek een ontzettend aardige vent te zijn die het allemaal niet zo had bedoeld. Als mensen elkaar in de ogen kijken en elkaars verhaal horen, is er meer begrip en compassie voor elkaar. Volgens Merlijn kan iedereen zachter worden. Hoe? Zoek de natuur op. Luister naar muziek. Maak muziek. Praat met mensen. Lees boeken. Teken of wat het dan ook is waarvan je zintuigen open gaan staan. “Ik ken iemand die elke maand op hetzelfde tijdstip op hetzelfde bankje in het bos een vriend treft om samen de seizoenveranderingen te ervaren. In dat voorbeeld zit voor mij alles. Ik durf het zelfs levenskunst te noemen, omdat dit hen allebei én de natuur betekenis geeft en dus ga je er automatisch beter voor zorgen, want het gaat je aan het hart.”

‘Als mensen elkaar in de ogen kijken en elkaars verhaal horen, is er meer begrip en compassie voor elkaar’

Verhalen delen

“Onze gemeenschap is stuk, doordat we zo vaak zo ver van elkaar wonen en nauwelijks meer verbonden zijn aan een gemeenschap, familie of kerk. Daarnaast zijn we de verhalen kwijtgeraakt. Samen bij het vuur zitten, muziek maken en verhalen delen is verworden tot ieder die op zijn eigen scherm kijkt in een leven vol af- en verleidingen. Terwijl we die verhalen nodig hebben, omdat ze verbeeldingskracht aanspreken. Als je ooit bent opgelicht en je heelt niet, blijf je de rest van je leven wantrouwig. Door verhalen van anderen te horen over hoe zij hun vertrouwen weer hebben teruggewonnen, kun jij de positieve ervaringen van anderen gebruiken om zelf toegankelijker te worden. Mensen veranderen niet van menig door een discussie, wel door een mooi verhaal waar ze zich in kunnen verplaatsen.” Het zit in onze aard, het sociaal zijn. Duizenden jaren hebben we in kleine groepen geleefd omdat we anders niet konden overleven. Pas zo’n tienduizend jaar geleden zijn we grote samenlevingen gaan bouwen. Tot de wereld verbonden raakte in één groot systeem. Zijn we daar nu gelukkiger van geworden? “Ik betwijfel het ten zeerste. Bij alle bijeenkomsten en lezingen die ik organiseer, merk ik door wat mensen zeggen dat de diepe wens om het voor het collectief en voor latere generaties beter te maken, wel degelijk heel sterk is. De samenleving is stuk, de mens niet.”

‘Strijden is een manier, maar alleen maar ergens tegen zijn, brengt niets’

Niet ten onder gaan aan de strijd

Het jongetje van tien dat boos was op volwassenen omdat ze er zo’n puinhoop van maakten, begrijpt nu volledig wat zijn ouders bedoelden toen ze zeiden: “Pas op dat je niet zelf ten onder gaat aan de strijd.” “Strijden is een manier, maar alleen maar ergens tegen zijn, brengt niets. Mijn ouders waren geen activisten, maar kozen ervoor om zelf zo goed mogelijk te leven om zo elkaar te inspireren. Als iedereen dat ook maar een klein beetje doet, kom je samen een heel eind. Voor mijn geboorte vertrokken ze uit Arnhem om een vervallen boerderij in Wapserveen te kopen om daar zelf voedsel te verbouwen en met eerbied voor de natuur te leven. Het grote gevecht hebben ze nooit opgezocht, omdat ze geloofden dat het vanuit de mens moet komen door een eigen, mooie wereld te creëren.” Zijn ouders deden dat, Merlijn zoekt de verbinding meer op. Hun doel is hetzelfde: Een betere wereld los van het systeem dat maar doordraait en eisen stelt, maar samen grond kopen en boerderijen beginnen zoals herenboeren-initiatieven. Bossen adopteren om er voedselbossen van te maken. Landgoedbeheer in coöperatievorm onderbrengen. “Ik hoop uiteindelijk dat we de wereld eerlijker kunnen maken. Maar dan moeten we de mensen die nu nog denken dat je er toch niets aan kunt veranderen, wel meekrijgen. Hoe? Door verhalen te vertellen natuurlijk.”

Fotografie Annelien Nijland
Tekst Racheda Kooijman