Een huwelijk mislukt nooit

Als Thomas Braun wordt gevraagd naar de reden van zijn scheiding, moet hij het antwoord schuldig blijven. Verder dan clichés als ‘uit elkaar gegroeid’ komt hij niet. Hij dook in de complexe wereld van de echtscheidingen. Conclusie: nee, je faalt niet. En ja, de breuk heeft (bijna) altijd met je eigen geschiedenis te maken.

Natuurlijk halen we eerst de cijfers erbij. In 2021 waren er in Nederland 28.648 scheidingen (gehuwd en geregistreerd partnerschap). In 1965 waren het er 6.500 (2 op de duizend), twintig jaar later waren het er 34.000 (bijna 10 op de duizend). Van 1985 tot 2014 schommelt het aantal scheidingen rond de 9 per duizend. De laatste tien jaar daalde dat aantal naar zo’n 7,7 per duizend huwelijken. Een daling, maar veel blijft het. Dat was vroeger wel anders. Ga maar na: wie had er in de jaren zeventig een kind van gescheiden ouders in de klas? Ik kan me er één herinneren. Als ik mijn dochter nu bij een vriendinnetje breng, sta ik negen van de tien keer voor de verkeerde deur.

Welvaartsziekte

Waarom doen we het eigenlijk, scheiden? Ooit was er toch die enorme verliefdheid? Is het een welvaartsziekte, gaan we te snel uit elkaar? “Ja”, zegt Anne Buiskool, die al ruim twaalf jaar een praktijk (goedgescheidenouders.nl) heeft in Soest voor mensen die uit elkaar willen of die niet weten of ze nog bij elkaar willen blijven. De stelligheid van het antwoord is schokkend. Missen we de kerk als strenge bewaker van de huwelijkse beloften? Of is het de emancipatie die voor economisch onafhankelijke vrouwen heeft gezorgd en is het alleen maar toe te juichen dat ze nu veel vaker voor hun eigen geluk kiezen? “Veel mensen willen weg bij pijn en ongemak”, legt Anne – ruim twintig jaar geleden ook gescheiden – uit. “Dus gaan ze weg bij hun partner, want het is zo moeilijk. Waarbij ze vergeten dat ze zichzelf meenemen in een volgende relatie. Ze kunnen beter tegen hun partner zeggen: ‘Ik merk dat ik op een rotmanier reageer op jou, ik ga een coach zoeken en daarmee aan de slag.’ Kritisch kijken naar je eigen rol en daaraan werken is heel essentieel en is vaak belangrijker dan de invloed van de kerk. Of van emancipatie.”

Welvaartsziekte

Toch hoor je overal: de vrouw is onafhankelijk, heeft een eigen portemonnee. Anne: “Ik moet je heel eerlijk zeggen dat het me nogal verbaast hoeveel afhankelijke vrouwen ik in mijn praktijk zie. Vrouwen die ineens nota’s moeten betalen, hypotheek moeten regelen, budgetteren, en er niets vanaf weten.” Volgens Anne zit een derde van de mensen die zij ziet in de vlucht-modus. Het andere deel gaat zichzelf onderzoeken. Want hoe kan het dat iemand op ogenschijnlijk onschuldige opmerkingen zo heftig kan reageren? Oud zeer. Jeugdtrauma’s. Volgens Anne dé reden voor kortsluiting. “De wens en de wil om te blijven leren en jezelf te ontwikkelen, is volgens mij de sleutel tot het doorkrijgen wat er misgaat in je relatie. Natuurlijk zie ik ook stellen die echt uit elkaar zijn gegroeid. Maar een veel groter deel loopt weg voor de problemen.”

Mensen ontwikkelen zich

Josine Koch, ook gescheiden en sinds twee jaar scheidingscoach te Naarden, deelt die mening half. “Dat is de tendens, dat mensen zeggen: we scheiden te snel. Maar de tijden zijn veranderd, vrouwen zijn wel degelijk onafhankelijker. Bovendien wordt er veel vaker betwijfeld of het huwelijk nu wel de ultieme leefvorm is.” Waar gaat het mis? Koch: “Je kiest voor elkaar als je in de twintig bent, maar dan ben je nog niet volledig ontwikkeld. Wij zijn tegenwoordig veel meer bezig onszelf te ontwikkelen dan pakweg twintig jaar geleden. Ontwikkelt de partner mee? En hoe is jouw partner als ouder? Zitten jullie als opvoeders op een lijn of blijkt dit juist een bottleneck?” Was de kerk nog maar populair, dan dachten we helemaal niet na over onze eigen behoeftes en bleef iedereen keurig getrouwd. Josine: “Nu gaan we naar een coach en lezen we 100.000 zelfhulpboeken ... Al die geconditioneerde ideeën – verliefd, getrouwd, kinderen krijgen, opa en oma worden – breken open.”

Jezelf zijn in een relatie

Maar of dat nou zo positief is? Nu zadelen we onze kinderen op met onze gelukbehoeften. Er is moed voor nodig om te scheiden, maar wat is die moed waard als er zoveel verdriet bij komt kijken? Josine, stellig: “Ik weet niet of het zoveel beter is om kinderen te laten opgroeien in een gezin waarbij ouders geen liefde meer voor elkaar voelen. Ik wil ze meegeven dat ze zichzelf moeten kunnen zijn in een relatie en blijkt dat dit niet meer lukt, dan kun je je afvragen of het bij elkaar blijven voor de kinderen de beste oplossing is. Uiteindelijk is het niet de scheiding zelf die grote moeilijkheden bij kinderen veroorzaakt op de lange termijn, maar langdurige conflicten, de vechtscheiding.”

Onderzoek wat er misgaat

Scheiden is vaak hard, maar er zijn steeds meer advocaten die niet aan één kant staan met een sabel, maar aan collaborative divorce doen: samenwerken aan een goede oplossing. Redden mag, maar hoeft niet. “Zorg dat je in de gaten krijgt wat er gebeurt tussen jullie, dan pas weet je of het klopt dat je uit elkaar gaat of niet”, zegt Anne. Ze grijpt weer terug naar ervaringen uit het verleden: de oorzaak van zoveel ellende. “Als je gewend bent alles uit de weg te gaan omdat je toch nooit iets goed kon doen volgens jouw ouders, dan ga je ook op die manier in je relatie staan. Nu heb je de verantwoordelijkheid om te zien wat je met je partner doet. Opeens zie je het en zeg je: ‘Jeetje, wat moet het heftig voor jou geweest zijn dat ik zo vaak dronken thuiskwam.’ Als dat gebeurt, kan er een brug geslagen worden. Vaak gaat dat gepaard met veel verdriet, maar ook opluchting. Redden is dan niet de insteek. Uit elkaar gaan ook niet. Gewoon luisteren naar elkaar, en het resultaat voort laten komen uit de gesprekken.”

Zwartmaken werkt niet

Luisteren naar elkaar, dat voorkomt ook een hoop vechtscheidingen blijkt uit onderzoek van de Landelijke Organisatie voor Mediation. De afgelopen twee jaar hoefden rechters nog maar in 6% van de gevallen een inhoudelijke uitspraak te doen. In 2011 lag dit percentage nog op 31%. De daling wordt toegeschreven aan meer mediation. Kinderbehartiger Marieke Lips (Kidsinbetween.nl) zei in Het Parool dat een vechtscheiding ouderonthechting tot gevolg kan hebben. “Een fenomeen waarbij één ouder steeds trucjes uithaalt, waardoor een kind teleurgesteld raakt in de andere ouder. Als ouder heb je de plicht het contact met de andere ouder te bevorderen.” Het is bijzonder dat vechtscheidingen zo vaak voorkomen; elke ouder heeft toch de intentie dat zijn kind nooit de dupe is van de scheiding? Toch zijn ze vaak inzet in de vete. “Ik weet niet of iedere ouder die intentie wel heeft”, zegt Josine Koch. “Er zijn veel ouders die het helemaal niet door hebben, wat ze doen. Het zit in kleine dingen. Als zij zegt: ‘Hè, papa is ook áltijd te laat …’ kan dit al iets doen met de loyaliteit van een kind. Ouders praten vaak op hun kinderen in, omdat ze ook het makkelijkste wapen zijn tegen hun ex-partner. Je moet je altijd afvragen: waarom doe ik dat? Vaak zijn het onderliggende, niet-verwerkte emoties.” En het ironische is: zwartmaken werkt niet, legt Josine uit. “Een kind zal zich afgewezen voelen. Want het kind bestaat voor de helft uit de ene en voor de helft uit de andere ouder. Bovendien kiest het vaak voor het slachtoffer in een conflict. Het loyaliteitsconflict is geboren. De ellende is vaak niet te overzien: kinderen durven geen verhalen meer te vertellen als mama vraagt: ‘Hoe was het bij papa? Was hij alleen of eh … was Fleur er ook bij?’”

Je erkend, gehoord en gezien voelen

Tja, continu bezig met de ander. Terwijl het zo belangrijk is om naar ‘binnen’ te gaan. “Maar dat doet au”, zegt Anne. “Dan komt de echte pijn boven. Als je het op tafel gooit, komen conflict en verlies in balans, dan zien de twee wat ze allemaal verloren hebben.” Met als gevolg dat de kinderen niet meer ingezet worden als wapen? Anne: “Naast dat het belangrijk is om kinderen centraal te stellen, kun je ook zeggen: we stellen de relatie van de ouders eerst centraal. Als dan zichtbaar wordt wat er gebeurd is, als ze zich beiden erkend, gehoord en gezien voelen, blijkt ineens dat ze zich wel met hun kinderen kunnen verbinden en gaat de afwikkeling van de scheiding vaak ook soepeler.”

Iedereen vindt er wat van

De helft van de ouders die de gang naar de notaris maken, vindt dat ze gefaald heeft, volgens NU.nl, dat hier onderzoek naar deed. “Scheiden is geen falen, het is een fase”, stelt Anne troostend. Maar ja, de buren, de familie, de collega’s: allemaal hebben ze een – soms ongezouten – mening. “Ik heb twee klanten die gezamenlijk een bericht op Facebook hebben gezet”, zegt ze. “Ze geven aan dat ze willen dat de kinderen iedereen blijven zien en ze gewoon op de verjaardagen blijven komen van de beide opa’s en oma’s. Dat voorkomt dat de omgeving zelf gaat bedenken hoe het verder moet. Hiermee bespaar je een hoop narigheid.”

Achterwaarts begrepen

Nee, falen doen we niet, vindt ook ervaringsdeskundige Josine. Je doet dingen zoals jij denkt dat je moet doen. Het leven wordt voorwaarts geleefd en achterwaarts begrepen. Een huwelijk kan ook niet mislukken, zegt ze. “Als je jaren getrouwd bent geweest, heb je een geslaagd huwelijk gehad. Ga je scheiden, dan stop je dat huwelijk, waarna je een andere vorm van liefde probeert te vinden. Met elkaar.”

 

Tekst Thomas Braun