Heb ik de regie of leef ik mijn lot?

Is het leven wat ik ervan maak? En is het dus mijn eigen schuld als het niet gaat zoals ik verwacht had? Carolien Drijfhout onderzoekt de maakbaarheid van haar eigen leven.  

Een bericht van de makelaar: er is dertigduizend overboden. En nee, niet door ons. Dus: dag droomhuis dat ik in mijn hoofd al helemaal had ingericht … “We hebben echt iets verkeerd gedaan”, verzucht ik tegen mijn man. Een dag later hoor ik dat een ontzettend leuke opdracht die ik had aangenomen, niet doorgaat. Weer dat gevoel: ik heb het niet goed gedaan. Mijn schuld. Die avond praat ik er met een vriendin over. Ze vraagt me: “Waarom is dat jouw schuld? Denk je dat je overal invloed op hebt?” Een vraag die het begin wordt van een zoektocht naar de maakbaarheid van mijn leven.  

Ik geef mezelf de schuld 
Blijkbaar denk ik dat inderdaad. Al terugkijkend herken ik veel meer momenten in mijn leven waarop het anders liep dan gehoopt of verwacht, en waarvan ik mezelf de schuld gaf. Blijkbaar veronderstel ik dat ik de regie heb. En dat betekent dus ook dat ík verantwoordelijk ben als iets niet lukt. Maar is dat wel terecht? Hoe groot is mijn eigen invloed? In hoeverre is mijn leven maakbaar?  

Kan ik mijn geluk maken?
Ik raadpleeg Google. Maakbaarheid =de mate waarin iets gerealiseerd, geconstrueerd kan worden. Maakbaar = te herstellen, te realiseren, te vervaardigen. Maakbare samenleving = de opvatting dat de maatschappij zich bewust en rationeel laat inrichten en veranderen.

Denk ik dat ik mijn geluk kan maken, mijn leven bewust kan inrichten en veranderen? Mijn eerste gedachte is: ja. Ik bepaal waar ik woon, welke opleidingen ik doe, hoeveel ik werk. Maar natuurlijk weet ik ook dat er dingen zijn waar je als mens nul invloed op hebt. Het land waar je geboren bent, de opvoeding die je krijgt, een ongeluk, onvruchtbaarheid, ziekte … Ik moet denken aan een vriendin die beviel van haar zoontje. Hij heeft het syndroom van Down. Het jongetje is nog net zo welkom en geliefd, maar het zet hun leven wel op de kop. Wat nou maakbaarheid?  

Maakbaarheid gaat over mijn gedrag 
Helder, je omstandigheden kun je niet volledig regisseren. Maar maakbaarheid gaat een laagje dieper, lijkt me. Het gaat niet zozeer om wat je overkomt, maar om hoe je ermee omgaat. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat ons geluk voor tien procent wordt bepaald door omstandigheden. Veertig procent wordt bepaald door onze genen en maar liefst vijftig procent door ons eigen gedrag. Een vriend verwoordt het mooi: “Ik zie mezelf als een bootje op zee. Je komt golven tegen. Maar hoe je erop vaart, is aan jou.” Door goed te sturen kom je dus verder. Zo ken ik mensen die moeilijke dingen hebben meegemaakt en toch heel positief in het leven staan. En anderen bij wie alles volgens het boekje gaat, maar die vastlopen. Wat mijzelf betreft: in de afgelopen zes jaar ben ik moeder geworden en voor mezelf begonnen als zzp’er. In beide gevallen ging alles feitelijk gezien goed, en toch liep ik hard tegen mezelf aan. Ik dacht dat ik zo’n baby wel even zou doen, maar in de praktijk wist ik vaak niet hoe dat moest en veroordeelde ik mezelf omdat ik mijn eigen hoge lat niet haalde. Het zzp’en bracht de flexibiliteit die ik wilde, maar vervolgens lag ik wakker van opdrachten die ik vreesde niet waar te kunnen maken.

We worden geacht ons eigen succes te maken 
Ik was streng voor mezelf, vond dat ik me moest herpakken. Want: het leven is wat jij ervan maakt! Is het niet ook de huidige tijdsgeest die ons dat continu inwrijft? ‘De toekomst ligt open.’ ‘Design your own life.’ ‘Just do it!’ Nog maar zo’n zeventig jaar geleden was het heel normaal te accepteren wat je overkwam. Mijn 78-jarige moeder herkent het: “We verlangden niet zoveel van het leven. Het was zoals het was.” Volgens psychiater Dirk de Wachter heeft de maakbaarheidsgedachte ook veel te maken met de ontkerkelijking. “Er is geen God meer waaraan we ons ongeluk noodlottig kunnen verbinden. We zijn allemaal verantwoordelijk geworden voor ons eigen, ikkige leven. We worden geacht ons eigen succes te maken. En komt dat niet, dan voelen we ons mislukt.” Ja, precies! “De maakbaarheidsgedachte is mede veroorzaker van de alsmaar toenemende stress, ontevredenheid en frustratie in deze wereld”, schrijft ook journalist Chris Muyres. Herkenbaar, vind ik. Én vindt mijn vriend van het bootje.

HET HEEFT ME ZEKER HELPEN VAREN. MAAR TOCH KOMT ER GEREGELD NOG EEN GOLF DIE IK NIET ZO SOEPEL PAK   

Hij heeft er best een kluif aan gehad dat hij als hoogopgeleide onder zijn niveau werkt. Toen vorig jaar bleek dat hij een lichte vorm van autisme heeft, kon hij milder zijn over zichzelf. Hij snapte waarom die droombaan nog niet was gelukt. En dat gaf rust.  

De maakbaarheidsgedachte legt ons druk op
Legt die maakbaarheidsgedachte ons niet allemaal druk op? Na mijn ‘vastlopen’ ben ik een tijdje in therapie geweest. Ik wilde aan mijn hoge lat werken en kijken wat er nu eigenlijk ligt onder dat alsmaar moeten voldoen. Het heeft me zeker helpen varen. Maar toch komt er geregeld nog een golf die ik niet zo soepel pak. Ik heb inmiddels sterk het gevoel dat ik ook over die vijftig procent ‘gedrag’ niet volledig de regie heb. Ik vraag hoe mijn zus dit ziet, die na zesentwintig jaar huwelijk en jaren knokken, besloot te scheiden. Ze vertelt: “Vanuit een ongezond patroon koos ik al vrij jong voor een man voor wie ik kon zorgen. Tegelijk maakte dat me ontzettend eenzaam en overbelast. Hoe ik ook in therapie ging en probeerde anders te reageren het patroon in ons huwelijk kon ik niet genoeg veranderen. Ik vond het ongelooflijk moeilijk dat ik iets niet voor elkaar kreeg, wat ik wel wilde: ons gezin intact houden. Op een gegeven moment ervaarde een grens in wat ik kon doen en wilde ik niet meer steeds aan mezelf ‘knutselen’ omwille van de relatie. Draag ik dan schuld? In ieder geval wel verantwoordelijkheid. Ik heb negatieve dingen gebracht in het leven van mijn kinderen. Daarvoor heb ik hen vergeving gevraagd. Voor mezelf weet ik: ik heb gedaan wat ik als imperfect mens kon.”  

Rottigheid hoort erbij
Uiteindelijk moeten we het ook maar met onszelf zien te doen. Mag het dat ik tegen grenzen aanloop, het soms niet weet, fouten maak?

Misschien is deel van het besturen van je boot wel dat je kunt accepteren dat ’ie soms stilligt, of zelfs omslaat. Misschien hoort rottigheid er nu eenmaal bij. “Het gaat zoals het gaat en het zal nooit of te nimmer allemaal perfect gaan, over welke (voor)kennis je ook beschikt”, schrijft Dimitri Verhulst in De helaasheid der dingen. Dat gaat misschien meer over perfectie dan over maakbaarheid, maar voor mij zijn die dingen sterk met elkaar gelinkt. Want als je leven maakbaar zou zijn, dan maakte je het toch perfect? Dan vind ik de quote van Verhulst heerlijk relativerend. Ik wil het graag gaan doen: meer leven vanuit hoe het gaat, minder willen ‘maken’. Meer accepteren, minder vechten. En dat bedoel ik niet op een passieve, slachtofferachtige manier. Want natuurlijk is het goed om de regie te nemen, maar ik wil dat niet meer doen vanuit frustratie over mijn eigen falen, of met een zwaar gevoel omdat ik vind ‘dat het beter moet’. Ik wil regie nemen vanuit nieuwsgierigheid naar wat ik kan doen om mijn leven mooi en zinvol te maken. En mild blijven als het niet lukt. Want mijn leven is niet volledig maakbaar en ook ik ben niet zo maakbaar als ik weleens denk.  

Zoals de monnik Franciscus van Assisi eeuwen geleden al zei: “Geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen. Geef me de wijsheid om te accepteren wat ik niet kan veranderen. En geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien.”

Dit is een artikel uit VANDAAG magazine.
Meer lezen over zingeving en levenskunst? Neem een abonnement.
Slechts € 12,50 / 4 nummers!

Tekst: Carolien Drijfhout