‘In de natuur worden we allemaal een beetje zachter'

 

Filosoof en ecoloog Li An Phoa, docent aan de Erasmus Universiteit en Nyenrode Business School, neemt iedereen mee naar buiten: studenten, managers, ambtenaren ... Al wandelend probeert ze mensen natuurbeleving bij te brengen. Journalist Jocelyn de Kwant ging met haar op stap en doet verslag.

We staan net uit de snijdende wind rondom filosoof en ecoloog Li An Phoa. Ze heeft ons zojuist gevraagd in een paar woorden te omschrijven waar ‘ons hart van gaat zingen’. “De zee.” “Wilde bloemen.” “Het geluid van kieviten in het voorjaar.” We staan op het punt om een natuurwandeling te maken door het Scheldegebied, op uitnodiging van de waterschapspartij Water Natuurlijk. Maar voordat we gaan lopen, wil Li An dat we even stilstaan bij wat ons ten diepste raakt, wat ons blij maakt. Vanwege de wind moeten we dicht bij elkaar staan om elkaar te verstaan. De man die de kieviten noemde – een heer van in de zeventig – schetst een mooi beeld van hoe hij als kind op zijn rug in de weide lag in Friesland, en genoot van het geluid van de broedende weidevogels en van al het leven om hem heen. Er wordt driftig geknikt door de aanwezigen: bewoners van het nabijgelegen dorpje Kruiningen, een biologische boer, leden van het waterschap en een journalist. Li An Phoa is een stralende verschijning tussen hen, blos op haar wangen, glinsterende ogen en een enthousiaste manier van vertellen. Met kaplaarzen, een lange, groene regenjas en een blauw gewatteerd jasje eronder, is ze voorbereid op de heftige regenval die voorspeld is. Maar regenen doet het niet, de zon straalt. Gelukkig voor ons, maar het had buitenmens Li An niet veel uitgemaakt: “Een van de meest onvergetelijke wandelingen die ik heb gemaakt, was met een groep in de stromende regen.” Over de vervolgvraag vraagt ze ons in duo’s verder te praten, terwijl we een agrarisch gebied inlopen: ‘Hoeveel tijd spendeer je met dat zingend hart?’

Wekelijkse wandelingen

Li An’s eigen hart gaat zingen van wandelen in de natuur en daarom heeft ze haar leven zo ingericht dat ze vrijwel altijd buiten kan zijn. Als docent, spreker en consultant maakt ze verbinding tussen ecologie, economie en filosofie. Wat kunnen we leren van de natuurlijke processen? Wat kunnen ze ons leren over onszelf? En wat over een gezonde bedrijfsvoering en economie?

‘WAAR EEN PROBLEEM ZICH OPENBAART,
IS VAAK NIET WAAR JE HET OOK OPLOST’

Wekelijks maakt ze wandelingen zoals deze, waarvoor ze zich laat inhuren door bedrijven, provincies en banken. Maar ook haar studenten bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit en Nyenrode Business School neemt ze steevast mee de buitenlucht in. “Om even uit te zoomen: er is meer. De ogen gaan niet alleen glinsteren, mensen krijgen ook een zachtere blik, worden er zachter van.”

Drinkbare rivieren

Daar komt nog bij dat ze mensen probeert te mobiliseren rondom water. Sinds 2016 strijdt ze met haar stichting Drinkable Rivers voor drinkbare rivieren, om te beginnen met de Maas. Om aandacht te krijgen voor haar droom, ondernam ze in de zomer van 2018 een duizend kilometer lange wandeltocht langs de Maas, van de bron in Frankrijk tot de monding in de Noordzee. Elke dag onderzocht ze samen met lokale mensen de waterkwaliteit en sprak ze met kinderen, ambtenaren, media en directeuren van onder meer kerncentrales. Mensen konden haar volgen via haar Facebookpagina, waarvoor ze dagelijkse foto’s en soms korte films maakte. Soms sloot er spontaan een groep wandelaars bij haar aan. In totaal liepen meer dan vijfhonderd mensen mee. Onderweg logeerde ze bij gezinnen die haar een slaapplek aanboden en dineerde ze met burgemeesters. Velen wist ze enthousiast te maken voor haar plan. Mede dankzij deze actie, waarmee ze veel publiciteit genereerde, kwam ze vorig jaar met stip binnen op nummer 19 van de Duurzame 100.

We zijn water

“Waarom ik dat water zo belangrijk vind? We zíjn water! Om een voorbeeld te noemen: het vitaalste water in onze hersenen ververst zichzelf drie keer per dag. We hebben voortdurend schoon water nodig.” Nadat we over een beekje zijn gesprongen en de biologische boer iets heeft verteld over de natuurlijke oevers in dit gebied, vertelt ze de groep over de kanotocht die ze maakte over de Rupert rivier in Canada, dertien jaar geleden. Als deelnemend onderzoeker ging ze mee met de protesttocht tegen het bouwen van een megadam. Een maand lang kanode ze met de groep door de diepe wildernis, met geen enkel teken van menselijke aanwezigheid. Ze baadde in de rivier, at vis uit de rivier, zag een moederbeer met haar twee kleintjes naar de overkant zwemmen; een magische wilderniservaring. En: van bron tot aan monding was het water drinkbaar. Phoa: “Dat ik zo met mijn handen water uit de rivier kon scheppen en naar mijn mond bracht om ervan te drinken, ontroerde me. Ik realiseerde me: álle rivieren waren vroeger drinkbaar, een paar generaties geleden was dit normaal.”

‘ÉÉN IEMAND KAN IETS VERVUILEN, MAAR JE HEBT EEN HELE GEMEENSCHAP NODIG OM IETS SCHOON TE HOUDEN’

Drie jaar na de kanotocht bezocht ze de rivier opnieuw. Deze keer was het water niet meer drinkbaar. Het was verontreinigd door kwik. “Ik sprak met een vrouw wiens familie al generaties lang afhankelijk was van deze rivier. Inmiddels was zij ziek geworden van het eten van vis uit de rivier. De tranen stonden weer in mijn ogen, maar deze keer niet door schoonheid.”

 

Een grote rivierfamilie

Het simpele besef dat onze rivieren ooit drinkbaar waren, en dat het door één handeling onbruikbaar wordt voor een hele gemeenschap, werd het begin van Drinkable Rivers. Li An: “Eén iemand kan iets vervuilen, maar je hebt een hele gemeenschap nodig om iets schoon te houden.” Sindsdien probeert ze mensen in stroomgebieden te mobiliseren, vertelt ze, terwijl ze kaarten laat rondgaan van de stroomgebieden van de Maas, de Schelde, maar van ook de Yangtze in China. Hoezeer we binnen zo’n stroomgebied met elkaar te maken hebben, besefte ze eens te meer tijdens de Maaswandeling afgelopen zomer. Toen ze plots te maken kreeg met zware regenval, stroomde haar telefoon vol met bezorgde voicemails en berichtjes van mensen die ze stroomopwaarts had ontmoet. “Het raakte me hoe begaan iedereen was. Het voelde alsof ik deel was van een grote rivierfamilie, met het water als onze bloedband. Wat bij de bron gebeurt, heeft effect tot aan de monding van de rivier. We delen het water niet alleen met andere mensen, maar ook met de bomen, libellen en waterdieren. Al die leden van de rivierfamilies met elkaar verbinden, is waar ik voor sta.”Anders kijken

We staan om de paar honderd meter stil tijdens deze wandeling in het Scheldegebied, om even te praten en te kijken. Soms wijst ze op iets waar je anders misschien aan voorbij zou lopen. Een wilg die helemaal over het water hangt, de bijen die eromheen zoemen. Li An vertelt dat op het moment dat in de lente het stuifmeel van de wilgenkatjes vrijkomt, precies dan de wilde bijen uit hun winterholletjes in de grond kruipen en opstijgen. “Alsof ze met touwtjes naar boven worden getrokken.” We kijken allemaal omhoog en zien ineens dat er tientallen bijtjes rond de katjes vliegen. Niemand had ze gezien, totdat Li An erop wees. “Dus als het water waar de wilg in staat, is vervuild, komt dat ook in de pollen terecht”, legt ze uit. “En dat tast het immuunsysteem van de bijen aan.”

Ogen gaan glinsteren

Li An vertelt niemand wat ze moeten doen. Liever laat ze mensen zelf conclusies trekken. Maar het begint met het voelen van die verwondering over de natuur. Door stil te staan bij die natuurlijke processen die zo mooi op elkaar ingrijpen, en te voelen dat we daar onderdeel van zijn. Op zo’n moment gebeurt er bij de meeste mensen hetzelfde: de ogen gaan glinsteren. Verbondenheid met de natuur maakt wat los. Li An: “Ik heb een groep managers ooit gevraagd een selfie voor en na de wandeling te maken, zodat ze het zelf ook konden zien. Ik wil dat mensen voelen dat het ze energie geeft. Een voorwaarde om überhaupt iets te doen, is dat je intrinsiek voelt dat het belangrijk is.” Mensen realiseren zich tijdens een wandeling met Li An vaak dat ze contact met de natuur missen in hun leven. Li An: “Het maakt niet uit met wie ik loop, of het nou een CEO is, een student of een politicus, als ik vraag naar hun lievelingsplek, noemt vrijwel iedereen een plek buiten. Als ze dan in tijd moet uitdrukken hoe vaak ze daar zijn, schrikken mensen altijd van hoe weinig dat is. Op zo’n moment hoef ik niets meer te zeggen: dan zien ze zelf hoe groot dat gat is. Waar we van houden, is niet altijd wat we als leidraad nemen in onze beslissingen. Neem dat zingend hart serieus.”

Alles hangt samen 

Haar eigen pad van verwondering begon toen ze als klein kind oog in oog stond met een reiger. “Ik keek de reiger recht in de ogen en dacht: jij weet iets. Er is iets wat jij weet en waar ik naar verlang.” Li An werd geboren in Capelle aan de IJssel, “waar de Maas en de IJssel samenkomen”, als dochter van een Nederlandse moeder en een Chinese vader, beiden fysiotherapeut, vader ook acupuncturist en manueel therapeut.  

‘DAT IK ZO MET MIJN HANDEN WATER UIT DE RIVIER KON SCHEPPEN OM TE DRINKEN, ONTROERDE ME’ 

 Door het beroep van haar ouders leerde ze al jong dat alles met elkaar in verband staat. In huis hingen posters van voeten en oren, met daarop pijltjes die verwezen naar andere delen in het lichaam. “Als er mensen bij haar thuis kwamen die kampten met hoofdpijn of nekpijn, dan ging mijn moeder bijvoorbeeld aan de slag met hun voet. Nog voordat iemand mij dat ooit vertelde, leerde ik dat alles met elkaar in verband staat. En dat waar het probleem zich openbaart, vaak niet is waar je het ook oplost.”  

Diepe connectie met de natuur

Ze rondde meerdere universitaire studies af, onder andere filosofie en bedrijfskunde. Met die masters op zak trok ze de wijde wereld in, vooral met de focus op inheemse volken, minderheden en mensenrechten. Toen ze tijdens die kanotocht weer die diepere connectie met de natuur ervoer die ze ook had gehad bij de reiger, besloot ze ook holistic science te studeren aan het Schumacher College, een wetenschap die dieper ingaat op hoe alles met elkaar verbonden is. Want alles hangt samen, dat is wat ze probeert over te brengen in haar werk en missie. Li An: “De vraag is: wat hebben we nodig om gezond te zijn? En ook: wat hebben we echt nodig om gelukkig te zijn? Die twee zijn vaak verbonden met elkaar. Wat goed is voor het natuurlijke leven, is vaak ook goed voor onszelf.”

Tekst Jocelyn de Kwant 
Fotografie Janita Sassen