'Je kunt held én slachtoffer zijn én fouten maken'

 

Militairen die terugkomen van een missie kampen vaak met gevoelens van schuld, schaamte, boosheid en verraad. Ze zijn ‘moreel verwond’. Tine Molendijk doet er onderzoek naar en zoekt oplossingen.   

Tine: “Ik ontdekte dat de gevoelens van militairen niet altijd stroken met de angstklachten die bij de
posttraumatische stressstoornis (PTSS) horen. Morele verwonding, een term die een paar jaar vóór mijn onderzoek is bedacht, omvat die ervaringen vaak wel. Er was nog weinig kennis over, dus dat wilde ik verder onderzoeken.”  

 

Morele conflicten leiden tot krassen op de ziel 

Tijdens missies komen militairen vrijwel dagelijks in een moreel conflict. Zoals een militair die op patrouille een kind tegenkomt dat onder de brandwonden zit en zal sterven als het niet geholpen wordt. Een kind dat hij niet mág helpen, omdat het medisch personeel niet bedoeld is voor de plaatselijke bevolking, omdat het geen humanitaire missie is en omdat de middelen beperkt zijn. “Dat kan tot flinke krassen op de ziel leiden”, aldus Molendijk. 

 

In moreel kritische situaties kunnen militairen zich opeens grote zingevingsvragen stellen 

 

Waarom zijn we hier naartoe gestuurd?   

Die krassen zijn niet zomaar weg te poetsen met therapie achteraf. Wat kunnen we aan de voorkant doen, vroeg de promovenda zich af. “Een belangrijke uitkomst van mijn onderzoek is dat militairen zich in moreel kritische situaties opeens grote zingevingsvragen kunnen stellen. Vragen die vóór hun uitzending vaak geen rol speelden. Vragen als: waarom zijn we hier eigenlijk naartoe gestuurd? Ik ben hier zogenaamd om mensen te helpen, maar ik mag het niet; wat is dit voor poppenkast? Het zou goed zijn om vóór hun uitzending al bij dit soort dilemma’s stil te staan. Bijvoorbeeld in de ethieklessen die we op de Koninklijke Militaire Academie geven.”  

Schone oorlogen bestaan niet 

Toch, waarschuwt Molendijk, moeten we de ‘oplossing’ voor morele verwonding niet alleen op individueel niveau zoeken (betere training vooraf, meer therapie achteraf). “Als we die verantwoordelijkheid helemaal op de schouders van de militairen zelf leggen, versterken we hun gevoelens van verlatenheid en isolement, gevoelens die ze meestal toch al hebben na een uitzending.” Morele verwonding wordt ook veroorzaakt door foute besluiten op politiek niveau, of door een samenleving die alleen geïnteresseerd lijkt te zijn in schandalen. Zoals het bombardement op Hawija in Irak, waarbij zeventig burgerdoden vielen. Of door de zwart-witbenadering van militairen: schuldig of onschuldig, held of crimineel. “Schets een genuanceerd beeld”, bepleit Molendijk. “Maak duidelijk dat schone oorlogen niet bestaan. Je kunt held én slachtoffer zijn én fouten maken. Maak ruimte voor het menselijk tekort, voor verwerking, zodat je je verantwoordelijkheid kunt nemen. Want dat is wat ik hoor: militairen willen verantwoordelijkheid nemen voor wat ze hebben gedaan of niet hebben kunnen voorkomen. En daarover kunnen praten.”  

De kans op morele verwonding voorkomen 

Tine Molendijk werkt inmiddels bij de Nederlandse Defensie Academie en zet zich in voor de vertaling van haar bevindingen naar de praktijk. Ze geeft lezingen over morele verwonding aan behandelaars en geestelijk verzorgers. En online seminars voor zorgpersoneel tijdens de coronacrisis. Want zoveel is duidelijk: morele verwonding kan iedereen overkomen. Ze is ook bezig met vervolgonderzoek onder militairen en politiemensen. “We hebben kennis vergaard en nu is de grote uitdaging te ontdekken hoe we de kans op morele verwonding kunnen verkleinen. Hoe ontwikkelen we het vocabulaire om hierover te praten? Helpen beelden als woorden te kort schieten? Zijn er rituelen die steun kunnen bieden? Ik wil ervoor zorgen dat deze kennis niet in een la verdwijnt.”

Dit is een artikel uit VANDAAG magazine. 
Meer lezen over zingeving en levenskunst? Neem een abonnement.
Slechts € 12,50 / 4 nummers! 

Tekst: Kirsten Donders-Lindeboom