'Nabij zijn in moeilijke momenten, dát is de wezenlijkheid van de liefde'

 

Verdrietdokter noemt hij zichzelf ook wel. Het maakt de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter geenszins een ‘triestige man’. Integendeel. En ook zijn boodschap is een positieve, want juist ‘in de lastigheden van het leven ontstaat de wezenlijke verbinding tussen mensen.’

Het interview zou bij hem thuis zijn in Antwerpen, maar corona zette er een streep door. Gelukkig is een video-interview mogelijk, al ervaart Dirk De Wachter wel een gemis: “Het directe contact is veel rijker: elkaar een hand geven zegt al zoveel.” Hij vindt het wezenlijk in zijn beroep, in vriendschappen, voor het menselijk bestaan: nabij zijn, vel-voelen. Wat zou hij zijn zwangere dochter nu graag knuffelen. Maar hij en zijn vrouw moeten het nu doen met filmpjes van haar groeiende buik en een babbeltje vanaf hun balkon als ze langs fietst.

Het leven is soms gewoon lastig

Het gemis aan fysiek contact maakt hem een beetje ongelukkig. Maar allee, daar kan hij best mee omgaan. Het brengt ons bij de kern van zijn laatste boek De kunst van het ongelukkig zijn. Hij noemt het dé ziekte van deze tijd: het idee dat het leven altijd leuk, succesvol en feestelijk moet zijn. We lijken vergeten te zijn dat ongelukkig zijn bij het leven hoort. Uiterst voorzichtig: “Misschien, misschien, misschien, brengt deze coronacrisis ook iets goeds met zich mee. We kunnen er nu niet meer omheen dat het leven niet één leukigheid, één feestelijkheid is.” Hij hoopt dat we in deze lastige tijd nadenken over wat echt belangrijk is in ons leven en betwijfelt of reizen, festivals en feesten essentieel zijn. Maar aanraken, luisteren, menselijke relaties wel. “Natuurlijk is er niets tegen leukigheid, maar het leven kan ook lastig zijn. Er is altijd wat gedoe: met gezondheid, liefdesleven, kinderen of ouders. Maar wezenlijke verbinding tussen mensen ontstaat juist in de nabijheid bij moeilijke momenten. Dat er iemand is die we kunnen vastpakken, iemand die vraagt: wat is er aan de hand? Nabij zijn, verbonden, aanwezig zijn, niet weglopen: dat is de wezenlijkheid van de liefde.”

‘Toon in je opvoeding dat het leven niet alleen maar een feest is. Sneeuwwitje ging dóód…’

 

Spreek over de lastigheden in je leven

Voor die nabijheid is luisteren naar degene die het moeilijk heeft, essentieel: “Er is stilte nodig om de woorden van verdriet, die dikwijls maar hakkelend komen, goed tot je door te laten dringen.” En woorden zijn essentieel om de lastigheden te kunnen delen. “Spreek dus!” zegt De Wachter gepassioneerd. “Het maakt verdriet dragelijker.” Doordat we verdriet vaak wegduwen – in een leuk, succesvol leven hoort het er immers niet te zijn – zijn we die woorden, die taal, bijna verleerd. Hoe maken we ons die weer eigen? Volgens De Wachter begint het bij onze kinderen. “Toon in je opvoeding dat het leven niet alleen maar een feest is. Dat verdriet mag, kán, onvermijdelijk is. Dat het zelfs heel betekenisvol kan zijn. Dat we elkaar daarin kunnen koesteren, nabij kunnen zijn.” Praat met je kinderen, lees sprookjes voor, adviseert hij. Hij noemt ze metaforen voor het bestaan; ze tonen de ‘lastigheid van de wereld’. “Sneeuwwitje ging dóód ...” De psychiater laat een veelzeggende stilte vallen.

‘Verdriet mág, kán, is onvermijdelijk en kan zelfs heel betekenisvol zijn’

 

Blijf tot in het einde der dagen nieuwsgierig naar de ander

Verbinding speelt een centrale rol in De Wachters leven en werk. Hij hoopt op een steeds meer verbonden wereld waarin mensen zich weer verwonderen. Want ‘verwondering is de motor van verbinding’. De filosofie van Emmanuel Levinas ligt hem na aan het hart. De Ander, de medemens is eigenlijk een vreemdeling: je kunt hem nooit helemaal doorgronden. “Het is een paradox”, zegt De Wachter, “dat juist die vreemdheid van de medemens voor verbinding zorgt. Daarom is het jammer dat we vaak wars zijn van het anders-zijn van de ander, dat we de ander willen veranderen, hem willen maken naar ons beeld en onze gelijkenis.”

Dat doen we met vluchtelingen die bij ons een nieuw leven proberen op te bouwen, maar ook met onze geliefden, aldus De Wachter. Hij raadt aan tot in het einde der dagen nieuwsgierig te blijven naar de ander. “Dát is ware liefde, dat zorgt voor verbinding.” Hij doet het voor. Verbaasd, nieuwsgierig: “Wat zegt u nu? Dat begrijp ik niet. Vertel mij, vanwaar komt dat?” Die dialoog met de ander vormt ons ik: “We worden constant gevoed door de vreemdheid van de ander. We zíjn niet, we wórden. Als we de ander of zijn vreemdheid afwijzen, dan verpieteren we, vernietsen we in ledigheid en raken we ingebunkerd in onze zelvigheid.” 

 

 

 

Hij stapt mee in het verdriet

“Ik zie ongelooflijke wonden, mensen met ongelooflijk verdriet. En ik zie wonderen. Mensen die hun leven weer kunnen oppakken, wezenlijk het leven weer vinden. Niet door hun verdriet weg te stoten, maar door het te keren naar verbinding en engagement.” Hij ziet zichzelf als de katalysator van dit proces. Zijn aanpak is er een van nabij zijn, geduldig, voorzichtig meestappen in het verdriet, en het verdriet niet te snel verdoven – soms letterlijk met medicatie. Vervolgens zoekt hij naar de talenten van deze mensen, naar coping-strategieën die zij kunnen toepassen. “Als iemand me vraagt: ‘Wat moet ik doen?’ Dan zeg ik: ‘Ik weet het niet. Vertel me over uw leven en ik ga met u op zoek naar wat ú weet.’ Hoe minder ik zeg wat ze moeten doen, hoe beter.”

Hij noemt het niet-weten een van de belangrijkste punten in zijn werk. “Niet een cynisch niet-weten, maar een verbonden, authentiek, curieus, hoopvol niet-weten.” Hij richt zijn blik naar het plafond en heft zijn armen: “Ik kijk óp naar de ander en vraag: ‘Hoe gaat het met u, wat is er aan de hand?’ Niet neerkijkend, verkleuterend, superieur vanuit het idee: ik help u, want ik ben zo fantastisch. Dat is hulp die de ander op lange termijn machteloos maakt. Niet ík heb de oplossing, de ánder heeft de oplossing. Oók mensen die heel verschrikkelijke dingen hebben meegemaakt of die heel kwetsbaar zijn.”

De zin van het bestaan

Over hulp aan anderen gesproken, volgens De Wachter is het de zin van het bestaan. Keer op keer zegt hij dat de mens pas echt gelukkig wordt door de zorg voor de ander. Maar loop je dan niet het gevaar je te verliezen in die zorg voor de ander? Nee, vindt hij, niet als je opkijkt naar de ander. “Dat geloof in de ander, in zijn kracht, beschermt ons daartegen.” En hoe zit het dan met de veelgehoorde uitspraak dat je eerst voor jezelf moet zorgen voordat je een ander kunt helpen? Daar gelooft De Wachter niet in. “Je moet het omdraaien: eerst de ander, dan jijzelf. Jouw zijn wordt gevoed door de ander. Dus goed zorgen voor jezelf is goed zorgen voor de ander.”

Er is altijd een keuze

“Er is een grote noodlottigheid in het bestaan. En toch is daarin een kleine ruimte die ons toestaat keuzes te maken. We kunnen op het kronkelige pad dat ons in de kosmos gegeven is, aan de linker- of rechterkant lopen. Links is het donker, nat, er is mos waarop we uitglijden. Rechts is het zonnig, warm, aangenaam, daar kunnen we stevig wandelen. Ook de mens in grote misère kan kiezen aan welke kant hij gaat lopen. Als psychiater zeg ik niet: ‘Ga daarheen.’ Ik zeg: ‘Hier staan we nu. Waar komt u vandaan? Wat heeft u meegemaakt? Welke kruispunten waren er eerder? Misschien kunnen we eens zus of zo proberen. Wat denkt u? U beslist, ik ga met u mee op uw pad. We kunnen ons vergissen, maar dat kan niet zoveel kwaad. Dan komen we gewoon terug.’ Er is altijd een keuze.”

We doen ons best

“En ook ik foefel, pruts, struikel, strompel, hakkel op mijn levenspad”, vervolgt hij. “Dat mijn dochter zwanger is, is voor mij nu het belangrijkste in mijn leven. Zoals iedereen hopen we dat het goed verloopt, maar ik heb stage gelopen in verloskunde, dus ik weet wat er mis kan gaan.” Diepe zucht. “Ze voelt zich goed. Maar we moeten ook een klein beetje bangelijk zijn. Als psychiater ben ik daartegen niet beter bewapend. We hopen dat we het kindje eind september, als het geboren wordt, mogen aanraken. Maar allee … als dat niet zo is, zullen we ook ons best weer doen.”

 

 

Dit is een interview uit VANDAAG magazine. 
Meer lezen over zingeving en levenskunst? Neem een abonnement.
Slechts € 12,50 / 4 nummers!  

Tekst Kirsten Donders-Lindeboom
Fotografie Annelien Nijland