Ssssssssst ……….

 

Fijn, de stilte die tijdens lockdowns opeens hoorbaar was. Maar de wereld kwam weer van het slot; hoe behouden we iets van die stilte?

Op een dag in de tuin tijdens de eerste lockdown viel me opeens op hoe stil het was. Alsof iemand de stekker uit een ronkende koelkast had getrokken: de achtergrondruis, die me eerst nooit zo opviel, was weg. Geen gebrom meer van auto’s verderop, geen overvliegende vliegtuigen, geen brommers en scooters. Andere geluiden, die normaal verstopt zitten onder de ruis, kwamen juist naar voren. Ik hoorde vogels fluiten, bladeren ritselen, de buurvrouw de krant lezen. Ook mijn gedachten werden stiller. Ik had minder afspraken, minder spelende kinderen over de vloer en meer tijd om weg te dromen en een beetje te rommelen in huis. De lawaaiige en praatgrage samenleving, waar ik middenin stond, was tot stilstand gekomen. Hoe triest de aanleiding ook was; ik vond het best fijn. 

Kleine geluiden stellen ons gerust

“We weten vaak niet dat we behoefte hebben aan stilte, maar als het er ineens is, dan ervaren we dat als een cadeautje”, vertelt Tjeerd Andringa, universitair hoofddocent auditieve cognitie aan de Rijksuniversiteit Groningen. “De kleine geluiden die tevoorschijn komen als verkeersgeluiden wegvallen, stellen ons gerust. Als je bijen hoort zoemen, kinderen hoort spelen, en je achterbuurman hoort neuriën, krijgen je hersenen een signaal dat de omgeving veilig is. Wanneer subtiele omgevingsgeluidjes overschreeuwd worden door ronkende motoren en apparaten, is dat heel vermoeiend. Je hersenen moeten dan continu bepalen: is dit geluid veilig of onveilig? Kan ik dit geluid negeren of niet? Dat slurpt energie en zorgt voor onrust en stress.”

Mensen overlijden door geluidsoverlast

Geluidsoverlast is ook echt slecht voor onze gezondheid, schrijft de Franse neurowetenschapper Michel le van Quyen in Wat stilte met je hersenen doet. ‘Als je in een stedelijk gebied woont, ken je het gevoel wel: je bent geïrriteerd en bij het minste of geringste geluid kun je wel uit je vel springen. In dat geval vechten je hersenen, zonder dat je je daarvan bewust bent, tegen de overmaat aan prikkels.’ Er komen stresshormonen vrij, die op den duur schadelijk kunnen zijn voor lichaam en geest. Volgens het Europees Milieuagentschap overlijden er in Europa jaarlijks zo’n 10.000 mensen aan een hart- of herseninfarct als gevolg van geluidsoverlast. Stilte is juist heel goed voor onze gezondheid; het verdrijft gevoelens van stress en somberheid, terwijl je geheugen juist wordt versterkt. Uit onderzoek van de Heriot-Watt-universiteit in Edinburgh bleek dat proefpersonen die na het bekijken van een serie foto’s eerst tien minuten rust hadden genomen, zich deze foto’s beter konden herinneren.

‘DE GROOTSTE ZIEKTE

VAN DEZE TIJD IS

MISSCHIEN WEL ONZE

DOE-VERSLAVING.

TIJD OM EVEN STIL TE

STAAN, IS ER AMPER’

Stilte is goed voor je hersenen

Stille momenten zijn een soort minivakantie voor het brein, waardoor het daarna beter werkt. Volgens Le van Quyen hadden wetenschappers tot voor kort weinig interesse in de werking van hersenen in rust. Ze waren vooral nieuwsgierig naar het brein in actie en probeerden hersenen slimmer en scherper te maken door er steeds meer van te vergen. Le van Quyen: ‘Inmiddels beginnen neurobiologen in te zien dat dit niet altijd de beste methode is. Vaak is het juist andersom: voor een betere werking van ons brein is het soms juist goed om minder te doen, om de stilte op te zoeken.'

 

 

In ons hoofd raast soms een storm

Als onze omgeving stil is, kunnen we nog steeds herrie ervaren in ons hoofd. Veel mensen staan in de doe-modus van mails beantwoorden, deadlines halen en problemen uitdenken. We doen duizend dingen tegelijk, terwijl we ook nog nadenken over dat gesprek van gisteren of die afspraak van morgen. Ook al is het buiten stil, in ons hoofd raast een storm. Echte stilte ervaar je pas als ook als je geest kalmeert. Om dat te bereiken moet je drastisch snoeien in je to-do-lijst en tijd vrijmaken voor nietsdoen, voor stilte. In Japan is stil zijn een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven. Stilte is daar een manier om innerlijke rust te vinden. Het drinken van thee tijdens een theeceremonie gebeurt in complete rust en stilte. Japanse doktoren schrijven bosbaden voor om de kalmerende rust van de natuur te ervaren. De voorliefde van Japanners voor de stilte wordt zelfs weerspiegeld in de beknoptheid van haiku’s, poëzie waarin je met weinig woorden veel kan zeggen. Drukke, praatgrage Westerlingen kunnen hier veel van leren. In onze samenleving wordt stilstaan als iets negatiefs gezien. Niksen vinden we pure tijdverspilling. Zelfs een pauze gunnen veel mensen zichzelf niet, want elke onderbreking beschouwen ze als verlies van kostbare tijd.

‘WE ZIJN DRUKDOENDE,

ZODAT WE NIET BIJ

ONSZELF HOEVEN STIL

TE STAAN’

Volstrekte rust vinden we ondraaglijk

De diepgelovige filosoof Blaise Pascal dacht dat er meer zat achter onze chronische gejaagdheid. Volgens hem wordt onze onrust gevoed door onze angst voor leegte. Of zoals Pascal het prachtig opschreef in zijn Pensées: ‘Niets is zo ondraaglijk voor de mens als een toestand van volstrekte rust, zonder hartstocht, bezigheden, afleiding en betrokkenheid. Dan voelt hij zijn nietigheid, zijn verlatenheid, zijn tekortschieten, afhankelijkheid, onmacht en leegte. Onmiddellijk zullen uit het diepst van zijn innerlijke de verveling, de melancholie, neerslachtigheid, droefheid, spijt en wanhoop opkomen.’ Een tikje cynisch schreef hij iets verderop. ‘Al het ongeluk van mensen komt voort uit één ding: ze kunnen niet rustig stil blijven zitten in een kamer.’ Kortom: we zijn drukdoende, zodat we niet bij onszelf hoeven stil te staan.

Je geest is net een tetterende megafoon

Toch is het zeer leerzaam om in stilte met jezelf te zijn. En leidt dat op den duur ook tot ontspanning. Een goede manier om dat te oefenen is door te mediteren. Daar is niks zweverigs aan. Eigenlijk is het heel down-to-earth. Je gaat zitten op een stoel of kussen, volgt je ademhaling, en kijkt wat er gebeurt. Je gaat als het ware op ontdekkingstocht in jezelf. Al snel merk je dat er gedachten voorbijkomen. Deze gedachten veroordeel je niet, maar aanschouw je met een zachte, vriendelijke blik. Je zegt dus niet: wat stom dat ik me nou alweer zit op te winden over die opmerking van een collega. Maar: goh, ik merk dat ik boos en onzeker ben. En dat is prima. In het begin is je geest net een tetterende megafoon, maar na een tijdje wordt het minder lawaaierig. De onrust gaat liggen en je geest wordt helder. Je kunt het vergelijken met een sneeuwbol. Die kun je schudden en dan dwarrelen alle sneeuwvlokjes rond; zo ervaren veel mensen hun drukke leven. Laat je de bol staan dan dalen alle vlokken neer en wordt de bol helder.

Je kolkende gedachten tot rust brengen

Een schilderij dat prachtig verbeeldt wat er tijdens een meditatie gebeurt, is Der Wanderer über dem Nebelmeer, geschilderd door Caspar David Friedrich, dat in de Kunsthalle in Hamburg hangt. Friedrich, een van de boegbeelden van de Duitse romantiek, schilderde een wandelaar die vanaf een bergtop naar een woelige wolkenzee kijkt en daarin de kronkelingen van zijn eigen zielenleven weerspiegeld ziet. Dat is precies wat er gebeurt als je in stilte mediteert: je kijkt naar je eigen gedachten, die in golven voorbijkomen. Hoe drukker je bent, hoe harder het kolkt in je hoofd. De innerlijke stilte die mediteren kan brengen, ken ik zelf heel goed. Maar er zijn ook laagdrempeliger vormen die innerlijke rust brengen. Zo kun je in de zon gaan zitten, en rustig kijken naar de dingen om je heen. Of door het bos wandelen, zonder telefoon in je hand. Je kolkende gedachtestroom wordt dan ook rustiger.

Momenten van stilte zijn onmisbaar

De lockdowns hebben me er weer bewust van gemaakt hoe belangrijk stilte is. De grootste ziekte van deze tijd is misschien wel onze doe-verslaving. Alle dingen die we onszelf opleggen en die op ons afkomen, kapen onze aandacht en knabbelen onze uren en minuten weg. Tijd om even stil te staan, is er amper. En toch, deze momenten van stilte, zowel akoestisch als door nietsdoen, zijn onmisbaar. Omdat je hersenen beter gaan werken en je weer even voelt wat belangrijk voor jóu is. Of zoals schrijver Charlotte Eriksson het zegt (vertaald): ‘Soms moet je eenzaam op de grond zitten in een stille kamer om je eigen stem te horen en deze niet te laten verdrinken in het lawaai van anderen.’

Tekst Otje van der Lelij

Dit is een artikel uit VANDAAG magazine. Wil je meer lezen over zingeving en levenskunst? Neem een abonnement op VANDAAG. Slechts € 12,50 voor 4 nummers!