Wachten hoe ga jij ermee om?

Tekst: Racheeda Kooijman
Beeld: iStock

Je kunt het zo gek niet bedenken of het is binnen vierentwintig uur in huis: we leven ‘on demand’. Het begint journaliste Racheda Kooijman steeds meer tegen te staan. Kan ze het roer omgooien en gewoon weer leren ouderwets ergens op te wachten?

“Nog eentje kijken?” Mijn man heeft het intro van de volgende aflevering al bijna weg geklikt. “Laten we de volgende over een paar dagen kijken”, werp ik met moeite tegen. “Maar we hoeven morgen niet vroeg op en we kunnen de komende dagen niet samen kijken”, zegt hij. “Het is net zo spannend.” Als ik anderhalf uur later in bed lig – natuurlijk werden het twee afleveringen – baal ik van mijn zwakte. “Ho! Het is zeker geen zwakte”, reageert psycholoog Thijs Launspach fel. “Het zijn enorm verslavende producten die continue worden aangeboden en onze psyche en frustratietolerantie bespelen. Hoe meer iets beschikbaar is, hoe meer moeite het kost om te weerstaan. Denk aan de zak chips waar je uiteindelijk toch voor zwicht. Deze bedrijven hebben teams van psychologen in dienst om ons zo lang mogelijk online te houden, dus weet dat de vijand sterk is.”

Ons beloningssysteem is gehackt

Dat we zo makkelijk blijven ‘hangen’ komt door ons beloningssysteem, oftewel onze dopamineregulatie, die ons beloont met een goed gevoel als je krijgt wat je wenst. Techbedrijven hebben dat beloningssysteem gehackt door ons te bestoken met beloningen. Hartjes, duimpjes, lieve woorden, smileys, cliffhangers. Als je constant dopamine-geladen beloningen krijgt, raakt het systeem afgestompt en heb je steeds sneller, steeds sterkere prikkels nodig voor hetzelfde effect. En het is niet alleen de Netflix-serie, het is bij een aankoop, een glas alcohol, een sigaret, een taartje en ga zo maar door. Thijs: “Het is een combinatie van technologie en ons welvaartspeil. We zijn verworden tot neoliberale consumenten, dus is het niet raar dat we denken recht te hebben op de consumptie. Alles is er met een vingerknip, we worden niet getraind in het uitstellen van behoeftes en zijn gaan geloven dat we overal een goed gezette espresso kunnen krijgen en zo leven we dus ook.”

‘Dat die snelheid en afleiding waarmee we leven toxisch is voor lichaam en geest zien we niet’

Toeleven naar een volgende aflevering

Vanuit biologisch en cultureel oogpunt mag het dan verklaarbaar zijn, mij begint het tegen te staan. Ik hoef geen vierentwintig-uurslevering. Ik wil niet weten wanneer de Vinted-verkoper mijn jurk heeft ingepakt en naar het postkantoor gebracht. Ik hoef niet te weten dat mijn pizza tien minuten later is, omdat de bezorger op het rode stoplicht moet wachten. Ik merk het wel. Ik wil weer net als vroeger toeleven naar de volgende aflevering van mijn lievelingsserie en niet bingen tot mijn ogen dichtvallen. Waarom doe ik dat eigenlijk? Is het vullen van tijd dan zo noodzakelijk geworden? Traumaexpert en psycholoog Anouk Bindels: “We zijn opgegroeid in een wereld die gericht is op presteren en hebben. Nietsdoen en stilte zien veel mensen als nutteloos. Liever ervaren we constante prikkels en drukte, want dan tellen we mee. Dat die snelheid en afleiding waarmee we leven toxisch is voor lichaam en geest zien we niet. We zijn normaal gaan vinden wat niet normaal is. Wat er achter dat ‘afleiden’ zit, is dat in die stilte je jezelf tegenkomt. Dus vullen we die leegte liever dan dat we onszelf ontmoeten en geconfronteerd worden met echo’s van oude pijn, ongemak, ontevredenheid. Het wil zich laten horen alleen willen wij het niet horen.”

Naar buiten staren

Als ik de dag erna op de trein sta te wachten, dwing ik mezelf om mijn telefoon niet te pakken. Ik wil iedereen op het perron vertellen van mijn voornemen, maar zij staren met hun nek in een zeer oncomfortabele positie naar hun telefoon. De trein heeft een kwartier vertraging. Wat doe ik? Ik voel hoe mijn zitbotten weinig comfort ondervinden van het harde bankje. Een briesje laat mijn krullen bewegen. Twee eksters proberen een weggegooide boterham uit een zakje te krijgen. Dan komt de trein het station binnenrollen. Hè! Is dat kwartier nu al voorbij? Wat ik ervaar, noemt filosofe en schrijfster Joke Hermsen ‘Kairos’, naar de Griekse God van ‘het juiste ogenblik’. In Kairos ervaren we de tijd als een dimensie die ruimer en groter aanvoelt. Kairos staat haaks op Chronos, de Griekse god van de kloktijd, die niets anders doet dan ons opjagen. Bij het naar buiten staren tijdens de treinrit neem ik een besluit: ik wil leven met Kairos en Chronos alleen op de momenten dat ik er echt niet aan ontkom. Tijd is er niet om te vullen, tijd is er om te genieten. Hoe pak ik dat aan? Volgens Thijs Launspach is dat vrij simpel: “Om als mens weer tegen ongemak te kunnen, moet je de wrijving en het ongemak opzoeken.” En ineens zie ik het: hoe we voortdurend ongemak aan het uitsluiten zijn in ruil voor comfort.

Het wachten omarmen

In de dagen erna dwing ik mezelf om het wachten aan te gaan. Dus stop ik bij het rode stoplicht ook al komt er geen auto aan. Ik bestel een boek niet bij bol.com die het me morgen al kan leveren, maar bij de boekhandel. Bij het wachten op de trein scrol ik niet oeverloos langs de levens van anderen. Ik kap de oude buurman die altijd een langdradig verhaal ophangt over zijn knie-, heup- en enkelproblemen niet af, maar luister. Het omarmen van wachten maakt dat sommige dingen inderdaad wat langer duren, maar is dat erg? Ik probeer het te zien als kleine pauzemomenten. Vrienden merken op dat ik meer rust uitstraal. Als ik vertel wat ik doe, ontdek ik dat iedereen ermee worstelt. Volgens Anouk Bindels is het ook een collectief probleem. “Iedereen vertoont coping-mechanismes doordat we constant in een staat van collectieve disregulatie verkeren. Vandaar de hoge burn-outcijfers. Om onszelf te reguleren blijven we maar vullen en afleiden. Allerlei neurowetenschappers beschrijven nu ook dat we onszelf niet meer kunnen reguleren omdat er geen rust meer is. Feitelijk leven we in een wereld die ons de leegte leert vrezen, maar zie de leegte niet als tekort, maar als ruimte waar je waarheid mag landen om ’m te voelen. Dat is iets dat je jezelf moet gunnen, maar dat hebben we niet geleerd.”

‘Het omarmen van wachten maakt dat sommige dingen inderdaad wat langer duren, maar is dat erg?’

Mentaal sterker

Na drie weken kan ik niet anders dan concluderen dat dit goed voor mij is. Vanuit het wachten vormen zich gedachten voorbij de alledaagse beslommeringen. Projecten die ik nog wil doen, inzichten over de roman waar ik aan werk en de aanstaande verbouwing. Ook herbeleef ik lieve gesprekken én lastige als ware ik mijn eigen therapeut die me door de moeilijkheden heen loodst door er opnieuw naar te kijken. Thijs: “De tegenbeweging zit al in de mindfulness-beweging die al langer aan de gang is. Denk aan confronterende oefeningen als ’je bent niet je gedachten en behoeftes’. Frustratie toelaten zodat je leert dat het leven ingewikkeld kan zijn. Het werkt bevrijdend, want je wordt minder afhankelijk van de behoefte om je prettig te voelen, je wordt er mentaal sterker van en door de ‘verveling’ word je creatiever.”

Een kleine tegenbeweging

Ook Anouk ziet het zowel in haar praktijk als haar privéleven: “Mensen zijn moe van het altijd aanstaan. De tegenbeweging is niet luid, maar leeft in de huizen van de mensen die het gewoon doen.” En ik? Ik doe volop mee aan de ‘kleine tegenbeweging’. Het mooie aan het wachten is dat alles meer waarde krijgt. Na een dag heb ik meer gezien, maar ben ik ook meer gezien. Ik begin er zelfs naar uit te kijken, naar het mijmeren in de trein. Het omfietsen vanwege een weg-opbreking en straatjes ontdekken waar ik nog nooit eerder heb gefietst. “Zullen we er nog eentje kijken?” Ik hoef mijn man alleen maar aan te kijken en hij zet resoluut de tv uit. “Kom, we gaan een avondwandeling maken.”