‘Als je vrede wilt, moet je groot durven dromen’

Fleur Ravensbergen bemiddelt in landen waar onrust heerst door gewapende strijd. Zij maakt avonturen mee die lezen als een thriller. Haar drijfveer is haar oprechte geloof dat mensen kunnen veranderen – ook in de lastigste situaties.

In Jemen woedt een burgeroorlog. Gewelddadige milities strijden er al zes jaar om de macht, zonder dat er uitzicht is op een oplossing. Dat weerhoudt Fleur Ravensbergen er niet van om op vredesmissie te gaan. Jemen wordt een ‘wespennest’ genoemd, of een failed state, maar Fleur gelooft niet dat een bemiddelingspoging bij voorbaat gedoemd is te mislukken. Want: “Als je het niet probeert, dan kom je er nooit achter wat er mogelijk was geweest.” De Dialogue Advisory Group (DAG) boekte eerder al succesvolle interventies in andere conflictgebieden. Zo wist haar team de Baskische afscheidingsbeweging ETA te bewegen de wapens neer te leggen. Ook speelde ze een sleutelrol in de ontwapening van de Irish National Liberation Army. Fleur bemiddelde met de Peshmerga van Iraaks-Koerdistan en met de Congolese rebellen die betrokken waren bij de Rwandese genocide. Bij veel van die onderhandelingen zat ze aan tafel met terroristen, legerleiders en stamhoofden met bloed aan hun handen. Ze reist regelmatig af naar gevaarlijke uithoeken. “Ik weet het: ik zou het ook niet geloofd hebben toen ik nog gewoon student politicologie was”, lacht Fleur, thuis in Amsterdam. “Naarmate ik dit werk langer doe, voelt het bijna normaal om in een oorlogsgebied te zijn. Bijna dan. Als ik het echt normaal zou vinden, zou dat een vals gevoel van veiligheid geven.”

Geweld is nooit gerechtvaardigd

Fleur had net haar bul in ontvangst genomen, toen haar studiebegeleider Ram Manikkalingam haar een baan aanbood als conflictbemiddelaar. Samen richtten ze de Dialogue Advisory Group op. Zo stapte Fleur al op haar 25ste in de avontuurlijke wereld van de internationale betrekkingen. “Ram zag in mij een constructieve, kritische stem”, zegt Fleur nu. “Wij hadden vaak dezelfde opvattingen over morele vraagstukken, maar konden ook flink in discussie gaan. Mijn scriptie ging over de stelling of geweld gerechtvaardigd is als je er onschuldige mensen mee kunt redden. Ik kwam tot de conclusie dat geweld nooit gerechtvaardigd is, maar dat er wel situaties van overmacht kunnen ontstaan waarin je toch iets doet dat totaal onacceptabel is. Als dat gebeurt, dan is het van belang dat een rechter dat toetst aan de wet van een land, zodat duidelijk wordt gemaakt dat geweld niet acceptabel is. Er moet altijd gezocht worden naar een andere, geweldloze oplossing. Dat is ook het doel van de Dialogue Advisory Group: geweld beëindigen door het faciliteren van een dialoog tussen tegenstanders.” Hoe de organisatie zo’n ambitieuze doelstelling denkt waar te maken? Zonder te veel informatie bloot te geven kan Fleur wel een tipje van de sluier lichten: “Onze theory of change is dat ook kleine veranderingen impact kunnen hebben. Daarom focussen wij ons op kleine verschuivingen binnen de grotere geopolitieke ontwikkelingen. Als één rebellenleider het vredesproces in de weg staat, sporen we die op en leggen we voorzichtig contact. Als we denken dat een regeringsfunctionaris bereid is te onderhandelen, nodigen we die uit. Brengen we beide mensen aan tafel, dan kunnen we werken aan verzoening. Dat kan het begin zijn van een staakt-het-vuren.”

Ze voelt altijd hoop

Vrede lonkt op het moment dat gezworen vijanden om de tafel gaan. Fleur is daar heilig van overtuigd. “Cynische mensen denken dat het niets uithaalt om te bemiddelen in een slecht huwelijk. Ik ben niet cynisch. Ik wil groot dromen. Dan is er altijd de hoop dat mensen boven zichzelf kunnen uitstijgen. Daar heb ik de voorbeelden van gezien.” Fleur omschrijft haar stijl van bemiddelen als kalm, beheerst en empathisch. Ze neemt de tijd om te luisteren naar standpunten die soms lijnrecht tegenover elkaar liggen. Ondertussen analyseert ze razendsnel wat er gezegd is, maar ook wat ze tussen de regels door hoort. Mogelijk zijn er toch raakvlakken met de belangen van de tegenpartij. Of zijn er deals te sluiten waarbij beide tegenstrevers een beetje water bij de wijn doen. Haar compagnon Ram Manikkalingam doet het anders. Hij zoekt bewust de discussie op, omdat hij wrijving wil veroorzaken. Door emoties los te maken kan een impasse, waarbij niemand concessies wil doen, worden doorbroken. “Ram en ik vullen elkaar op die manier goed aan. Dat komt omdat we dicht bij onszelf blijven. We bewaren onze integriteit en bemiddelen vanuit persoonlijke overtuiging.” Waarom dat goed werkt, kan ze wel verklaren. “Een integere en onpartijdige benadering wekt vertrouwen. Dat heb je nodig als de kwesties die op tafel liggen al heel beladen zijn. Wij hebben geen ander doel dan een uitweg bieden uit het conflict. Onze gesprekspartners voelen dat aan. Daarom zijn ze vaak bereid te praten.”

Soms is het even spannend

Fleur werkt in gevaarlijke gebieden. In haar omgeving wordt weleens bezorgd gereageerd als ze vertelt dat ze naar landen als Libië, Irak, Sudan of Jemen gaat. Soms maakt ze benauwende momenten mee, omdat ze ook op plaatsen komt waar andere hulpverleners zich niet wagen. In Bagdad moest Fleur dekking zoeken voor helicopters, die op zoek waren naar doelen op de grond. Ook het bezoek aan de afgelegen hut van een Congolese rebellenleider vond ze “best even spannend”. Toch zijn de risico’s te overzien, vindt ze. Een gedegen voorbereiding, de juiste inlichtingen en een strikt veiligheidsprotocol bieden haar voldoende zekerheid. “Dat ik niet zo snel in paniek raak komt me natuurlijk goed van pas. Wat niet wil zeggen dat ik nooit bang ben. Ja, thuis achter mijn bureau ben ik veilig. Maar daar kan ik niet veel uitrichten. Ik moet dáár zijn waar het gebeurt. Ik moet de aanstichters van geweld in de ogen kunnen kijken.”

Ze hoort soms heftige details

Vrede is geen sprookje. In Fleurs optiek is het altijd betekenisvol als iemand besluit om zijn leven ten goede te veranderen, zelfs fanatici die anderen leed hebben aangedaan. Al is dat erg moeilijk voor mensen die een leven van geweld en verzet hebben geleid. “Ik heb mensen meegemaakt die de zwaarte van hun misdaden niet meer zien. Geweld stompt af. In sommige onderhandelingen krijg ik heftige details te horen. Waar ze aanslagen hadden gepleegd, hoe ze dat deden, hoeveel mensen daarbij omkwamen, wat ze voelden. Ik kan me daar geen voorstelling bij maken. Ik focus dan op de omstandigheden waaronder ze tot die daden zijn gekomen en probeer die te begrijpen. Daarom wil ik niet veroordelen. Ik hoop mensen wel te bewegen een andere weg in te slaan. Soms lukt dat. In een land in het Midden-Oosten overtuigden wij een gewapende groep ervan om niet verder te radicaliseren. In een Afrikaans land kregen we een voortvluchtige oorlogscrimineel zover dat hij zichzelf wilde overgeven. Vroeger dacht ze dat er een goed en een kwaad was, zoals alle kinderen. Dat beeld heeft ze moeten bijstellen. “Naar mijn idee kom ik niet zo vaak kwaadaardige mensen tegen. Wel beschadigde mensen. Mensen worden zelden slecht geboren. Ze raken ontwricht.”

Ze leerde te vechten voor vrijheid en zelfbeschikking

Mensen helpen, onbevooroordeeld zijn, oprecht geloven in vrede: van wie heeft ze dat sociale engagement? Fleur denkt daar even over na. “Zo zit ik gewoon in elkaar. Ik heb een optimistisch karakter. Ook voel ik een sterke drang om iets voor anderen te betekenen. Dat grote rechtvaardigheidsgevoel heb ik wel van mijn ouders. Zij hebben mij bijgebracht dat je moet vechten voor vrijheid en zelfbeschikking. En dat je aansprakelijk bent voor alles wat je doet. Mijn vader zegt altijd: kun je jezelf in de spiegel aankijken?” Sinds ze zelf moeder is, voelt Fleur de verantwoordelijkheid van een gezin. Dat heeft haar leven veranderd, maar ze geeft er haar werk niet voor op. Sterker nog: het moederschap heeft haar vastberadenheid alleen maar vergroot. “Door de kinderen zijn er andere luikjes in mijn hart opengegaan. Ik leer het kind in volwassenen te zien. Ook wordt de behoefte om mensen te helpen veel groter. Dat ik dat kan doen op mijn eigen bescheiden manier, geeft ontzettend veel voldoening. Er was een gezin op de vlucht uit Irak. Ze kwamen bij een checkpoint van de Koerden, maar die wilden geen Arabieren toelaten. Totdat de man die daar de leiding had zich ermee bemoeide. Hij was een oude bekende van ons: we kenden hem van de onderhandelingstafel. Hij heeft dat gezin doorgelaten. Dat die mensen buiten gevaar zijn maakt alle onderhandelingen die niet zijn gelukt, de moeite waard.”

Dit is een onafhankelijke stichting, gevestigd in Amsterdam, die bemiddelt in internationale conflictsituaties. Het doel is om door onderhandelingen het geweld in het land te beëindigen, zoals met een staakt-het-vuren of wapenstilstand. DAG werkt met een klein, dynamisch team van vijftien bemiddelaars die goede contacten onderhouden met partners in de landen zelf. De lokale kennis van die partners is essentieel om de sleutelspelers te vinden zonder wie vredesbesprekingen niet mogelijk zijn. De dialoog wordt gevoerd achter gesloten deuren en in een sfeer van vertrouwen en discretie.

Tekst Robert van der Broek
Fotografie Annelien Nijland

Dit is een interview uit VANDAAG magazine. Wil je meer lezen over zingeving en levenskunst? Neem een abonnement op VANDAAG. Slechts € 12,50 voor 4 nummers!